Sagnir - 01.06.1992, Side 90

Sagnir - 01.06.1992, Side 90
að greina aðalatriðin; þau hefðu ella getað týnst í almennri frásögn. Alla vega leit ég á töflurnar fyrst og las greinina síðan. Fleiri en ég gerðu slíkt hið sama. Á þessum tímum sívaxandi lesefnis samhliða nánast uppáþrengjandi fjöl- miðlun er mikilvægt að geta greint strax í upphafi kjarna málsins til að vita hvort frekari lestur sé æskilegur. Sagnfræðiritgerðir í Sögnum 1991. Mikilvægasta þema Sagna 1991 eru þrjár greinar um miðaldasögu sem augsýnilega voru upphaf- lega ritgerðir í námskeið- inu „Höfðingjar og bændur" sem Helgi Þor- láksson kenndi á haust- misserinu 1990. Bylgja Björnsdóttir skrifar um veldi Guðmundar ríka og ber það saman við veldi höfðingja á Sturl- ungaöld, Margrét Jónas- dóttir fjallar um gjafir í tveimur fslendingasögum og Arngrímur Þór Gunnhallsson spyr hvort verslunargróði hafi kall- að á fyrirlitningu samfé- lagsins og tekur dæmi úr sögunni af Hænsna-Þóri og Blund-Katli. í öllum ritgerðunum þremur eru kenningar í mannfræði og að nokkru leyti bók- menntafræði nýttar til að skýra sögulega þróun og er þetta yfirleitt hugvit- samlega gert og sýnir greini- lega gagnsemi kenningalegra fé- lagsvísinda í sagnfræðirannsóknum. Bylgja leitast við að beita kenning- um mannfræðingsins Marshall Sah- lins til að útskýra muninn á veldi Guðmundar ríka um árið 1000 og veldi höfðingja á Sturlungaöld, nánar tiltekið skiptingu Sahlins á svonefnd- um „big men“ eða stórmennum ann- ars vegar, og „chiefs“, höfðingjum hins vegar. Þetta eru engan veginn auðveldustu kenningar mannfræð- innar sem fyrirfinnast en Bylgja kemst eigi að síður klakklaust frá verkefninu. Eg tel það vera rétt mat að með hliðsjón af kenningum Sah- lins hafi Guðmundur ríki verið stór- menni en ekki höfðingi, andstætt stórgoðum 13. aldarinnar. Ég er hins vegar ekki öruggur um að þessi kenning um stórmenni og höfðingja sé hentug greiningaraðferð á íslenska þjóðveldinu, að hún segi okkur margt nýtt. Það er að mínu mati betra að útskýra sögu þjóðveldisins með því að rannsaka þróun fram- leiðsluhátta og eigna- og stéttaskipt- ingar, en breytingar á skiptiferli (gjöfum/sköttum) milli goða og þingmanna þeirra. En ef til vill má segja að ein greiningaraðferðin úti- loki ekki endilega aðra. Margrét styðst við kenningar mannfræðingsins Marcel Mauss og miðaldafræðingsins rússneska A.J. Gurevitch. Helstu niðurstöður henn- ar eru athyglisverðar og varpa á ýms- an hátt nýju ljósi á viðfangsefnið. Auðvelt er samt að gagnrýna smáat- riði, til dæmis þá staðhæfingu hennar að sjálfsþurftarbúskapur hafi tíðkast á Islandi fram á nítjándu öld og að dreifing vöru hafi ekki verið tengd við markað (væntanlega einnig fram á nítjándu öld). Hér fetar Margrét í fótspor íslenskra félagsfræðinga og mannfræðinga sem leggja talsvert annan skilning í hugtökin sjálfsþurft og markað en ég hef vanist í hagfræði og hagsögu. Þeir leitast aðeins við að lýsa því sem þeir telja vera meginein- kenni samfélagsins. Þar sem sjálfs- þurftarlandbúnaður var mikilvægari en sjávarútvegur telja þeir samfé- lagið á íslandi almennt hafa ein- kennst af sjálfsþurft. Frá hag- rænu sjónarmiði er hins vegar augljóst að íslenskt atvinnulíf gat ekki þrifist nema með öfl- ugri utanríkisverslun; einkum átti þetta við um sjávarútveg- inn. Þegar um 25% innlendr- ar framleiðslu var fluttur út eins og gert var á 18. öld er því hæpið að kenna samfé- lagið við sjálfsþurft. Grein Arngríms er tví- inælalaust athyglisverðasta framlagið í Sögnuw 1991. Greinin er meira en venjuleg nemendaritgerð: Það verður erfitt að fjalla um Hænsna- Þórissögu í framtíðinni nema geta greinar Arngríms; hún er ótvíræð fræðileg nýjung. Arngrímur tekur ýmsar fyrri skýringar á sögunni til gagn- rýninnar athugunar og beinir einkum athyglinni að skrif- um þeirra Paul Durrenber- gers og Ástráðs Eysteinsson- ar. Niðurstöður Arngríms eru bæði traustar og sannfærandi. Sigríður Þorgrímsdóttir skýrir ít- arlega og vel frá skrifum Morgun- blaðsins og Vísis um nasismann á millistríðsárunum. Hún sýnir fram á að þessi dagblöð höfðu svipaða af- stöðu og allur þorri annarra hægri- sinnaðra fjölmiðla í vestrænum lönd- um á þessum tíma. Þau skrifuðu vin- samlega um þýska nasista lengi vel eftir að þeir komust til valda en fóru að vera gagnrýnni í garð þeirra þegar hernaðarútþenslan gerðist meira áberandi. Nytsamir sakleysingjar og 88 SAGNIR

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar: 1. tölublað (01.06.1992)
https://timarit.is/issue/367023

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.

1. tölublað (01.06.1992)

Handlinger: