Nýtt Helgafell - 01.04.1957, Blaðsíða 37

RITHÖFUNDAÞÆTTIR
31
málgáfu, kunnáttu, fyndni og dirfsku, væri
frá öndverðu fá takmörk sett. Og hvað sækja
skáld einkum til annarra skálda? Tækni,
vitaskuld, hina skáldlegu sérþekkingu.
Auden er, eins og flestir jafnaldrar hans,
lærisveinn T. S. Eliots, en hann varð eftir-
maður hans í forustuhlutverki ensk-amer-
ískra ljóðskálda, af því að hann átti sjálf-
stæði og hæfileika til að fara aðrar brautir
en lærimeistarinn. Þannig eru lögmál heil-
brigðrar þróunar í allri bókmenntahefð. Aud-
en veldur ekki byltingu í enskri ljóðagerð,
eins og Eliot, en það er honum að þakka,
öðrum fremur, að sú ljóðhefð, sem Eliot lagði
grunn að, staðnaði ekki með honum. Þeim
er sameiginlegt að skynja samtíð sína af
miklu næmi -— og gagnrýni, sem nálgast
stundum afneitun. Að vísu afneitar enginn
samtíð sinni, sem yrkir um hana og skil-
greinir hana jafn-áþreifanlega og þessi
skáld. Og báðum er ljóst, að skáldskapur er
ekki afdrep fyrir heimsflóttamenn.
Eliot og Auden skilja báðir samtíð sína
harmsögulegum skilningi. En í kvæðum sín-
um dregur Eliot færri og alhæfari líkingar af
lífinu kringum sig, og þó að málfar hans sé
samtalslegt, er það aldrei gróft, aldrei full-
komlega hversdagsmál líðandi stundar. Það
er fínna manna mál. Aftur á móti er Auden
alæta; honum verður allt að skáldskap.
Hann leitar ekki að táknrænum samnefnara
eins og Eliot, heldur talar hann í andstæð-
um. Þess vegna er tónninn í kvæðum hans
oftar háðskur en tragískur. Það væri ofmælt
að kalla Auden lífsnautnarskáld. Til þess er
hann of mikill siðavandari og kvæðin of
vitsmunaleg. En hjá honum gætir aldrei til-
hneigingar til að draga sig í hlé eins og hjá
Eliot.
Það fer varla hjá því, að skilningur Eliots
er dýpri og tilfinning hans sterkari. En yfir-
borð lífsins, fjölbreyttni þess, hversdagsleg
viðbrögð manna og ásýnd hlutanna koma
miklu skýrar í ljós hjá Auden. Hann hefir allra
fflanna bezt skynjað æðislega grimmd nú-
timamannsins, siðferðilegt hirðuleysi hans, víl
og vol sem núiíðareinkenni. Og hann
hefir séð líf okkar í umgjörð glersins og tins-
ins og vélanna óhugnanlega skörpum aug-
um. Stundum verða þessar myndir óeðlilega
skýrar og fáránlegar fyrir bragðið, eins og
hversdagslegustu hlutir geta orðið, ef maður
sér þá snögglega of nærri — of skýrt — og
áttar sig ekki í svipinn á, hverjir þeir eru eða
til hvers þeir eru. Þetta er stílbragð Audens
og getur orðið þreytandi stundum, af því
að það nálgast hrekk.
Alltaf er nauðsynlegt að hafa í huga að
Auden er mikið háðskáld, tækni hans háð-
tækni jafnvel þegar hann yrkir sem alvar-
legast, kvæði hans sjaldan „einlæg" að
merkingu, myndir hans eftir því, hvernig á
þær er litið, dapurlegar eða hlægilegar, há-
leitar eða hversdagslegar. Það er einmitt
þessi blendni, sem gefur mörgum kvæðun-
um sívakandi líf. En þau eru „erfið" þeim,
sem vilja vera vissir í sinni sök, hvað sem
öllum möguleikum líður. Auden hefir vitan-
lega verið fundið það til foráttu, að kvæði
hans væru einkum vitsmunaleg íþrótt, marg-
slunginn gáfumannsleikur, þrátt fyrir „efnis-
þráð" og skýrar siðfræðilegar niðurstöð-
ur. Ekki bætir það úr skák, að Auden er lært
skáld (eins og Eliot), kvæði hans mörg full
með dularfullar tilvitnanir og skírskotanir
(einkum á síðari árum) í tmfræði og kristna
heimspeki. Allt um það hefir hann líka ort
ljóðræn og einföld kvæði á borð við fegurstu
söngva Elísabetartfmans.
Þorri manna kýs í raun og veru helzt, að
kvæði séu einföld, einlæg og Ijóðræn. Við
íslendingar höfum t. a. m. aldrei viðurkennt,
að kvæði væru erfið (nema dróttkvæðin); erf-
ið kvæði köllum við vitlaus. Og flesta langar
undir niðri til að kvæði séu sönghæf, jafnvel
þótt þeim dytti aldrei í hug að bera þau við
lag (sbr. óvinsældir atómljóða, hvað sem er
nú atómljóð). Vinsældir Audens stafa eflaust
að nokkru leyti af því, að flest kvæði hans
hafa einhver einkenni, sem minna á söng-
hæfni: sterka , jafna, endurtekna hrynjandi
og reglubundna háttu, sem hann hefir sótt
aftur í aldir, þegar Ijóð voru ætluð til söngs.
Hann hefir, eins og frægt er, endurreist engil-