Nýtt Helgafell - 01.04.1957, Blaðsíða 22

HERMANN PALSSON:
)
Orðasmíð og málhreinsun
Síðastliðið sumar reit ég grein handa
Helgafelli um móðurmálskennslu í íslenzk-
um skólum. Einn helzti tilgangur þeirrar
greinar var að sýna veilur núverandi fyrir-
komulags og benda mönnum á neikvæða
afstöðu kennara til móðurmálsins. Eg lagði
einkum áherzlu á, að í skólunum væri van-
rækt að kenna nemendum nógu víðtækan
orðaforða í íslenzku, og því hlyti hug-
myndaþroski þeirra að bíða hnekki við.
Afleiðingarnar af hinni ófullkomnu og
þröngsýnu móðurmálskennslu eru svo auð-
sæjar, að naumast þarf að vekja á þeim
athygli. Nemendur koma úr skólunum illa
hugsandi á móðurmáli sínu. Þeir hafa
kynnzt erlendum hugmyndum og fyrir-
bærum, sem þeir geta ekki nefnt á íslenzku,
en hins vegar hefur þeim verið rækilega
innrætt að forðast notkun erlendra orða.
Af þessu sprettur eins konar tvískinningur
í málfari íslenzkra menntamanna. Margir
þeirra beita miskunnarlaust erlendum orð-
um í hversdagslegum viðræðum, en þegar
þeir rita eða tala opinberlega, vottar lítið
fyrir óíslenzkum orðum. Þótt erlend orð
um tilteknar hugmyndir séu þeim munn-
tamari en íslenzk, þá lúta þeir aga mál-
hreinsunar, þegar þeir vanda til ræðu
sinnar. Menntamenn virðast oft eiga örð-
ugt með að finna íslenzk orð yfir ein-
stakar hugmyndir, þótt þær hafi tíðkazt
með öðrum þjóðum um marga manns-
aldra. Rithöfundar bregða stnndum á
það ráð, að þeir setja erlenda orðið í
svigum á eftir íslenzku nýyrði, sem þeir
hafa annaðhvort myndað sjálfir eða er þá
svo óþekkt, að lesendum verður ekki
treyst til að skilja það. Þessi afstaða ís-
lenzkra menntamanna til erlendra hug-
mynda stafar ekki einvörðungu af móður-
málskennslunni í skólum. Hún á sér dýpri
rætur, vandamálið er fólgið í ákveðinni
stefnu, sem miklu hefur ráðið um þróun
íslenzkrar tungu undanfarna hálfa aðra
öld og oftast nær er kennd við máJhreins-
un.
Hér verður engin tilraun gerð til að rekja
upptök eða þróun þessarar stefnu með Is-
lendingum, áhrif hennar á íslenzka menn-
ingu skiptir miklu meira máli en tildrög
hennar. í mörgum tungum Norðurálfu hef-
ur sams konar stefnu gætt á 19. og 20. öld,
og nægir í því sambandi að minna á þrjár
tungur í nágrannalöndunum, írsku, kymr-
ísku og þýzku. Á 19. öld átti þessi stefna
nokkra formælendur með Englendingum,
og vildu þeir taka upp sem mest af germ-
önskum orðaforða, jafnvel þótt sum orðin
hefðu ekki tíðkazt í málinu um margar
aldir. Flestum mun bera saman um, að
stefna þessara manna hafi verið ófram-
kvæmanleg, enda er nú litið á þetta sem
skemmtilegt uppátæki, sem fæstir taka
alvarlega.
j