Árbók skálda - 01.12.1958, Blaðsíða 18

16
og ekki í sveit, og ekki í neitt það starf ótilneyddur sem ég tel mig ekki
hafa hæfileika til að leysa af hendi — starf, sem myndi á hinn bóginn hefta
frelsi mitt til að vinna þegar ég finn löngun og þörf til. Eg held ég sé
ekki latari en gerist og gengur; en hér er svar mitt í eitt skipti fyrir öll.
Og í því svari er síðari spurningunni gerð skil jafnframt. Því að: af sjálfu
leiðir, að maður kynnist ólíkum atvinnu- og þjóðfélagsháttum ekki með
því fyrst og fremst að kássast upp á annarra jússur — eða beygja sig
að óþörfu undir ok nauðungarvinnu og kasta þarmeð listgrein sinni að
meiru eða minna leyti fyrir róða; ellegar með því að gerast rótlaus og fara
úr einni starfsgrein í aðra til þess að geta sem bezt „kynnzt þjóðlííinu“.
Nei. Rithöfundur gegnir þeim mun betur köllun sinni sem hann forðast
að svíkja hana á þann hátt ótilneyddur. Hitt er annað mál, að rithöf-
undur getur t. d. skroppið í vegavinnu eða uppskipun sér til skemmtunar,
eins og ég gerði sumar eftir sumar þegar ég var innan við tvítugt.
(Þeim sem ekki vita skal hér bent á eitt; nefnilega það, að einn
meginhæfileiki góðs rithöfundar er innlifunin, það að geta lifað sig inn
í kringumstæður, thna, skapgerðir, jafnvel kyn, sem ekki tilheyrir honum
sjálfum. — Kostir góðs höfundar eru öðrum fremur þessir, sameinaðir:
Innlifun, þekking, yfirsýn, hugmvndaflug, tækni, dugnaður. Ekki þarf að
fara í meiriháttar bókmenntir til að sannfærast um, að svotil hver ein-
asti höfundur er að meiru eða minna leyti gæddur frumatriðinu, innlifun-
inni. Um tjáningarhæfnina, sem er undir hinum atriðunum komin, gegnir
að vísu öðru máli og má segja, að þetta sé utan ramma þessa spjalls.)
Þeir höfundar, sem framleitt hafa eitthvað listrænt jöfnum höndum
með líkamlegu brauðstriti eða við hverskyns óblíð kjör, hafa ekki áorkað
neinu góðu vegna þess arna, heldur þrátt jyrir það. Segja má, að það
gangi kraftaverki næst hverju sumir þeirra hafa komið í kring. En það er
aðeins dæmi um seigluna í mannskepnunni; ekki um vísdómslega ráð-
stöfun guðs eða manna.
Af framansögðu mætti vera ljóst, að rithöfundi er síður en svo nauð-
synlegt að vera nokkurri einni eða fleiri stéttum þjóðlelagsins háður á
kostnað starfs síns til að „kynnast þjóðlífinu“. Opin augu, plús marg-
háttuð sambönd við þjóðlífið allt — það er lionum hinsvegar megin-
nauðsyn. Og þetta fæst og gerist með daglegum og óumflýjanlegum sam-
skiptum lians við fólk, þekkingu á landinu og sögu þess, því sem er
að gerast á vettvangi þjóðmálanna hverju sinni, að ógleymdum kynn-
um af öðrum þjóðum — til að fá perspektiv. Hafa má einnig í huga gamalt
viturlegt orðtæki, sem segir: Glöggt er gestsaugað. Dæmið má nefnilega
setja upp þannig, að of náin kynni af umhverfi, starfsgrein — eða hverju
sem er — geti blindað sýn mannsins og ferskt mat á fyrirbærunum. (Til
marks um það er sú tilkippilega staðreynd, að jafnvel beztu höfundum
getur tekizt mjög óhönduglega eimnitt þegar þeir ætla að lýsa eigin
persónu, og er þó stundum sagt að hverjum sé hægast að líta í eigin barm.)
Læt ég þetta nægja um þau atriði.