Árbók skálda - 01.12.1958, Blaðsíða 53

SigurÖur A. Magnússon:
Glíman við orðið
Það er haft fyrir satt að sínum augum líti hver á hlutina. Ef þetta
er rétt, sem er enganveginn óyggjandi, þá hlýtur hverskonar tjáning að
vera miklum vandkvæðum bundin. Margir halda að orðið sé handhæg-
asta tjáningarmeðal mannsins, en engurn mun vera jafnljóst og skrif-
finnum hvílík eldraun það er að segja hug sinn og ná hlustum og helzt
hjarta annars manns. Oft hrökkva orðin, sem við höfum til umráða, blátt
áfram ekki til tjáningar á kenndum okkar, og er þá reynt að grípa til
annarra meðala, t. d. látbragðs eða tónlistar. Alexis Zorbas, hin óviðjafnan-
lega söguhetja í samnefndri bók gríska snillingsins Nikos Kazantzakis,
var orðlagður sögumaður, en þó kom það oft fyrir að hann rak í vörð-
urnar þegar hann langaði til að tjá ákveðnar tilfinningar. Þá greip hann
til danslistarinnar — dansaði hug sinn.
I lýsingu Kazantzakis er fólginn djúpur sannleikur um hlutskipti
þeirra sem nota orðlistina til tjáningar.
Það má virðast tiltölulega einfalt mál að segja óbrotna sögu eða
yrkja látlaust kvæði um eitt eða annað í mannlegri reynslu, sé maður
sæmilega máli farinn. En hér verður að gera skarpan greinarmun. Það
er því aðeins tiltölulega einfalt, að maður ætli sér einungis að semja
greinargóða jrásögn. Það er ekki miklum vandkvæðum bundið að segja
þannig frá ákveðnum atburði eða reynslu í bundnu eða óbundnu máli,
að lesandinn eða hlustandinn geri sér nokkurnveginn í hugarlund hvað
fyrir sögumanni vakir.
Þegar um skáldskap ræðir, verður annað uppá teningnum. Skáld-
verk er að mínu viti ekki fyrst og fremst frásögn, heldur sjálfstæð og lif-
andi heild sem við upplifum á sama hátt og aðra reynslu í lífinu. Skáld-
verk eru að meira eða minna leyti byggð úr efniviði daglegs lífs, en
þau lúta sínum eigin lögmálum, eiga sitt eigið líf, sjálfstætt og afbrigði-
legt. Skáldverk er í innsta eðli sínu nýr veruleiki, sem opnar okkur víðari
útsýn og breytir skilningi okkar á lífinu. Hvert nýtt skáldverk breytir
í rauninni sögu mannanna.
Munurinn á skáldverki og frásögn er fyrst og fremst fólginn í því, að
skáldverkið skýrir ekki aðeins frá ákveðnum hlutum eða atburðum, heldur
gefur okkur hlutdeild í nýrri reynslu sem á sér ekki beina hliðstæðu í
lífinu. Með öðrum orðum má segja að frásögnin standi utanvið atburð-