Árbók skálda - 01.12.1958, Blaðsíða 24

22
og hvítra manna eins og annað sé ekki til, svo aðeins tvö dæmi séu nefnd.
Og þegar ég segi „við“, þa á ég einkum við vestræna menn eins og þeir
eru staddir við upphaf mestu umbyltingar, sem átt hefur sér st'að í sögu
mannanna frá því að eldur var fyrst beizlaður. Ef vel á að fara, verða
íslenzkir rithöfundar að gera sér þetta ljóst, engu síður en höfundar
annarra þjóða — hvort sem hagkerfi framtíðarinnar verður kapítalismi
eða kommúnismi; hvort sem annað af þessu er æskilegt eða eitthvert þriðja
form. — Eitt er víst: íslenzk ritlist í framtíðinni verður aldrei borin uppi
af ómenntuðum smámennum; eða þeim sem verða fyrir fátæktar sakir
að „skrifa til að lifa“. Heimur framtíðarinnar getur beinlínis ekki haft
liið minnsta gagn af sárfátækum skáldum, fremur en öreiga vísindamönn-
um. I þeim heimi er sykursjúk kona, sem kannski hefur litla sem enga
hæfileika, en þarf ekki að hafa fjárhagslegar áhyggjur, líklegri til að
gera góða hluti í listum, heldur en jafnvel hæfileikamikill unglingur, sem
hvorki fær skilyrði til að menntast né vinna að því sem honum er eigin-
legast.
Fjarri sé mér að setja upp spámannssvip og spá til eða frá um þróun
einstakra greina skáldskapar hérlendis í nánustu framtíð, hvaðþá er lengra
um líður. En mér finnst flest benda til þess, að fjölbreytni í þeirri list-
grein muni fremur aukast hér en dragast saman, næstu áratugina. Ein
tegund skáldskapar t. d., sem hingað til hefur af skiljanlegum ástæðum
setið á hakanum, er þegar farin að eflast. Það er leikritagerð. Þar eigum
við svo til óplægðan akur; ég tala nú ekki um, ef við förum að geta
framleitt innlendar kvikmyndir. — Listrænn °ssayismi mun einnig eiga
mikla þróunarmöguleika hér, enda bráðnauðsynlegt tungunnar vegna;
því að enn er svo ástatt að vort kæra móðurmál er varla viðræðuhæít
til heimspeki eða vísindalegrar orðræðu. Þar verða fræðimenn og skáld að
taka höndum saman til áframhaldandi sköpunar þessa forna máls skálda,
garpa og guða.
En þá má kannski einnig spyrja: Er nokkur ein tegund skáldskapar
líkleg til að úrættast hjá okkur í framtíðinni, og hvaða grein myndi það
þá vera? — Eg vona, að þessu sé hægt að svara neitandi, en ef um nokkra
eina grein væri að ræða, þá myndi ég í fljótu bragði telja, að skáldsög-
unni væri mest hætta búin. Væri það illa farið um sjálfa „söguþjóðina“,
ef slíkur grunur hefði við rök að styðjast, enda treysti ég mér ekki að
koma fram með neitt í því sambandi, sem kallazt gæti rök. — Tölvísi
er sennilega hæpinn mælikvarði á þróun skáldskapar, einkum til að lesa
úr henni framtíðarþróun. Höfðatala skálda og listamanna meðal þjóðar
þarf t. d. ekki að vera nein vísbending um ágæti og blómgan listarinnar.
Engu að síður — úr því ég er á annað borð farinn að tala um framtíð
íslenzku skáldsögunnar — finnst mér ekki úr vegi að nefna þá einkenni-
legu staðreynd, að telja má á fingrum annarar handar þá rithöfunda á
Islandi í dag, sem einkum stunda skáldsagnagerð — og hafa eJcki þegar
náð fertugsaldri. Ég undanskil að vísu örfáa höfunda, sem skrifað hafa