Árbók skálda - 01.12.1958, Blaðsíða 57

oo
Dag nokkurn sá hann spegilmynd sína í fleti vatnslindar og varð þegar
í stað sjúkur af ást. „Nú veit ég“, hrópaði hann, „hvað aðrir hafa orðið
að þola vegna mín, því ég brenn af ást til sjálfs mín, en hvernig fæ ég
snortið fegurðina sem ég sé speglast í vatnsfletinum? Eg get ekki slitið
mig frá henni. Aðeins dauðinn getur veitt mér lausn“. Og þannig fór
það líka: hann veslaðist upp starandi á spegilmynd sína.
Þessi einfalda saga hefur í sér fólgna svo margræða merkingu, að
ég ætla mér ekki þá dul að skýra hana. En hún vakti mér ýmsar hug-
renningar. Mér varð fljótlega ljóst að það var samband milli Narkissosar
og Þyrnirósar í þeim skilningi, að bæði höfðu verið stungin svefnþorni
og lifðu í einskonar draumi, bæði voru fórnarlömb afla sem þau máttu
sín einskis gegn. Bæði voru í álögurn, en álögin áttu rætur sínar í eigin-
leikum þeirra sjálfra, í fegurð þeirra.
Iijóðið fjallar fyrst og fremst um Narkissos og þennan grimmilega
svefn sjálfsskoðunarinnar. En ég hef, ef svo má til orða taka, breytt
forteiknum sögunnar og hugsað mér að hann vakni af svefni sjálfselsk-
unnar. Svefn hans eða draumur var í því fólginn að hann sá ekkert nema
sjálfan sig. Hann var gagntekinn af sinni eigin mynd. Hann gat ekki
elskað aðra og var því óhæfur til lífsins. Hann átti að vísu þjáningu, en
hún var ófrjó afþví hún snerti ekki aðrar manneskjur.
Hugsuni okkur svo að lífið taki í taumana, sendi honum reynslu sem
hrífur hann úr draumnum og kastar honum útí veruleikann. Það geta
verið hræðileg örlög óreyndum manni að verða skyndilega fyrir barð-
inu á lífinu, vakna til vitundar um umheiminn. Það er í rauninni saga
okkar flestra: einn góðan veðurdag krefur lífið okkur reikningsskapar,
neyðir okkur til að lifa, raskar hinni „seku ró“ sjálfshyggjunnar og herðir
hjartað til átaka við veruleikann — eða gerir útaf við okkur.
Það var þetta sem ég hugsaði rnér að gerðist með Narkissos. Hann
er alltíeinu vakinn til veruleikans, „andblær lífsins“ gárar „gleraðan flöt-
inn“ þarsem hin undurfagra mynd liefur speglazt, afskræmir hana svo
hann er knúinn til að líta upp, og um leið eru viðjar draumsins rofnar,
hann liggur í rúst.
Þegar Narkissos hefur týnt táldraumnum um að finna fegurð lífs-
ins í spegilmynd sinni, sér liann fyrir sér aðra manneskju sem líka er lostin
gleymsku svefnsins, er svipt reynslunni og þjáningunni sem er aðal manns-
ins og gefur lífi hans merkingu. Afþví hann hefur eignazt hlutdeild í reynslu
mannkynsins þegar lífið snart liann, getur hann ekki til þess liugsað að
Þyrnirós fari á mis við hana. Þessvegna kemur hann til hennar og vekur
hana til þjáningarinnar, til lífsins.
Þetta er grunntónninn í ljóðinu, en það heíur aðra tóna, sem menn
heyra kannski misjafnlega.
Narkissos verður t. d. táknmynd skáldsins sem hefur eignazt sérstæða
reynslu og vill miðla öðrum af henni. Skáldskapur er öðrum þræði sprott-
inn af sömu hvötum og þeim sem knýja Narkissos til að reyna að vekja
Þyrnirós af hinum langa svefni.