Árbók skálda - 01.12.1958, Blaðsíða 41

Magnús Magnússon:
77/ varnar ungum höfundum
Örðugasti hjallinn á vegi ungra skálda er bókmenntaleg afstaða eldri
lesenda, sem oft á tíðum hafa rígbundnar skoðanir um ritlist og hafa
hvorki viija né getu til að fylgjast með nýrri þróun. Segja má, að því sé
eins farið um listaverk og góðvin, að hvorttveggja þykir batna með aldr-
inum. En menn gera sér sjaldan grein fyrir því, í hverju gæðamunurinn
er fólginn. Þeim, sem fjalla um listir, hættir til að dæma verk eftir svip-
uðum forsendum og vínmanninum, sem treystir fremur á flöskumiða
og árganga en eigin dómgreind um gæði drykkjarins. Utlit flöskunnar
ræður sem sé miklu meira um afstöðu manna til innihaldsins en flestir
vilja viðurkenna. Sama máli gegnir um bókmenntir. Utlit bókar, heiti
hennar, nafn höfundar og önnur vtri atriði skapa lesandanum tiltekin
viðhorf, jafnvel áður en hann lýkur bókinni í fyrsta sinni sundur. Menn
lesa bækur með fyrirfram ákveðnar hugmyndir, sem sprottnar eru af
fyrri reynslu þeirra sjálfra, þröngum listaskilningi eða umsögnum annarra
manna.
Því er oft, haldið fram, að hlutverk gagnrýnenda sé einkum að leið-
beina lesendum, hjálpa þeim að hafna og velja. A móti því verður naumast
borið, að slík skoðun á fullan rétt á sér. Svo mikið er gefið út af bókum
á vorum dögum, að hverjum manni er það ofraun að vita, hvernig les-
tíma hans er bezt varið, nema hann njóti einhverra leiðbeininga um bóka-
val. En hitt er einnig augljóst, að í þessu leiðbeiningarstarfi gagnrýnand-
ans er mikill hætta íólgin. Hann getur náð of miklu valdi yfir hugmynd-
um manna, svo að þeir verði honum andlega háðir og hætti að skapa sér
sjálfstæðar skoðanir um bókmenntir. Af einráðum gagnrýnendum sprettur
andleg fátækt. Gagnrýnendur hafa í sjálfu sér of góða aðstöðu til að
þröngva skoðunum sínurn upp á lesendur með ísmeygilegum áróðri, enda
njóta þeir þess, að margir lesendur geta ekki án þeirra verið.
En þröngur listskilningur getur stafað af fleiri orsökum en tízku-
hjali áhrifamikils gagnrýnanda. Skoðanir margra tslendinga um ljóðlist
gjalda þess, hve langa og fábreytta sögu íslenzk ljóðagerð hefur að baki.
Þegar ungt, íslenzkt skáld ryður sér nýjar brautir, sem koma í bág við
hefðbundnar hugmyndir, er ekki ótítt, að menn bregðist við á svipaðan
hátt og kölski forðum: „Það er ekki skáldskapur að tarna, Kolbeinn."
Það er ef til vill táknrænt í þjóðsögunni, að kölski er látinn vera fulltrúi