Árbók skálda - 01.12.1958, Blaðsíða 32

30
láni; sumir skila arði með tímanum, aðrir heltast úr lestinni og skilja
eftir sig tap. Þess vegna eru flestir höfundar sanmingsbundnir forlögum
sínum, ef ekki skriflega, þá siðferðilega, og fagnaðarboðskapur Menningar-
sjóðs á afmælinu er þar af leiðandi, þveröfugt við tilgang Ahnenna bókafé-
lagsins, bitjárn reitt að þessum heiðarlegum böndum, en óvíst hvernig bítur,
þess vegna hætt við að miðlungsverk eftir viðvaning hljóti hæstu bók-
menntaverðlaun á íslandi fyrr og síðar, og er þá uppskeran líka hér eins
og til er sáð.
Myndarlegur virðingarvottur í garð nútímabókmennta engu að síður,
en því miður ekki réttvísandi í garð samningsbundinna höfunda og for-
laga sem ekki hafa fé ríkissjóðs á bak við sig og geta ekki keppt við Menn-
ingarsjóð í þessu tilliti.
Ekki þarf að efa að tilgangurinn er heill, en stórmannlegri tilhögun
hefði það verið og heiðarleg að auki, að Menningarsjóður gæti út handritið
handa félagsmönnum sínum, en forlag höfundar, ef eitthvert væri, gæfi út
til sölu á almennum markaði.
Ríkisvaldið hefur svo nýverið stórhækkað tolla á vörum til bóka-
gerðar, en erlendar bækur eru lágtollaðar og efni til sorpritaframleiðslu
er í lægsta tollflokki, sama flokki og dagblöðin, kaldhæðnisleg staðreynd,
en ekki tilviljun; skýringuna vita allir.
Ég kem ekki víðar við í þessum efnum. Og enginn skilji þennan
samtíning minn svo, að ég haldi neinn þeirra manna sem ráðskast með
skólamál og önnur menningarmál í landinu, fant — eða þaðan af verra.
Sennilega vilja þeir allir vel. Eg hef reyndar ekki haft kynni af neinum
þeirra, nema einum, og þau örlítil, en mjög velviljuð í það eina sinn sem
ég hef leitað til hans um fyrirgreiðslu. Og þannig eru þeir margir gerðir,
en hinir margfalt fleiri sem skortir tilfinnanlega hæfni til að stjórna þess-
um mikilvægasta þætti þjóðlífsins: menningarmálunum, en í krafti höfða-
tölureglunnar ráða þeir í aðalatriðum gangi þessara mála.
Það getur verið gagnlegt og réttmætt að deila á þennan eða hinn
manninn sem situr í háu embætti á háum launum og er dragbítur á góð
og sjálfsögð málefni eða nýjungar í verkahring sínum, og reyna þannig
að spana almenningsálitið til stuðnings við ákveðinn málstað, en það er
hæpið að ásaka neinn einstakan. Ef hægt er að tala um sekt, og það dreg
ég í efa, þá er heildin sek. Það otar hver sínum tota og hver er sjálfum
sér næstur. Aðeins örfáir hugsjónamenn setja hag heildarinnar ofar eigin
hagsmunum og þægindum. Almenningsálitið, mórölsk reisn, vit og vilji
heildarinnar, stýrir á hverjum tíma gerðum embættismanna og ríkisvalds
og ákvarðar hversu langt þessir aðilar mega ganga í slóðaskap, mis-
ferli eða valdníðslu. Og almenningsálitið hér heima er mjög rúmt og
umburðarlynt og seinvakið til reiði. Og slíkt umburðarlyndi er réttmætt
og mannúðlegt — að vissu marki, því lengi skal manninn reyna. En ef
það hendir í sveit að vinnumaður reynist óhæfur til vandasamra verka,
segjum tamningu hrossa, þá segir bóndi: Eg vil ekki að þú eyðileggir