Árbók skálda - 01.12.1958, Blaðsíða 35

33
sem með erfðastofnum, stöðu foreldra, þjóðfélagsháttum og uppeldis-
áhrifum, ákvarðar líf mannsins og gerðir, gengi hans eða niðurlæginu og
allt þar á milli. Við erfðastofnana fáum við ráðið seinna með kynbótum
og getum þannig skákað — þótt við vinnum aldrei taflið til fulls — hinu
grimma lögmáli tilviljunarinnar sem drottnar einrátt yfir ríki dýranna og
að verulegu leyti yfir ríki mannanna, en uppeldisáhrifin og þar með þjóð-
félagshætti næstu kynslóðar og nálæga framtíð Islands getur þjóðin strax
mótað að vild eins og leir í lófa, og á þeirri viðleytni veltur, hvort
manndómsár næstu kynslóðar og elli þeirra sem nú lifa verður rík eða
snauð þennan örstutta tíma sem líður milli þess að menn fæðast í heim-
inn og þangað til líkami þeirra brestur eins og fluga í eldi.
Þetta blessast allt! er viðkvæði þeirra lífsreyndu. Og lífsreyndir eru
þeir, en fyrst og fremst þreyttir, og viðkvæðið er hugtakaruglingur. Það
blessast ekki, heldur draslar það frá ári til árs, þúsundum manna til tjóns
og þjóðinni um leið. Og það heldur áfram að drasla og drasla þangað
til skipulagi barnafræðslunnar hefur verið umturnað og tekin upp á því
sviði vísindaleg stjórn sem jafngildir a. m. k. þeirri sem lögð er í ræktun
hænsna, en það verður ekki nema þau sannindi nái almennri útbreiðslu,
að börn ala hvort annað upp sjálf að verulegu leyti, en skólarnir ráða hins
vegar yfir stærsta möguleikanum til að móta skapgerð, lífsviðhorf og
tómstundaiðju barnanna; fæst heimili hafa þar úrslitaáhrif og ekki við
öðru að búast, heimilin eru í seinni tíð orðin lítið meira en mat- og svefn-
staður unglinganna. En þegar byrjað verður að fullnýta möguleika skól-
anna, rækta skipulega það göfugasta í barnssálinni og efla þá manngildis-
hugsjón fornbókmenntanna og þann rismikla anda heiðins siðar sem þrátt
íyrir allt er enn ríkari í hugsunarhætti Islendinga heldur en frændþjóð-
anna, þá kemur allt hitt á eftir, bættir þjóðfélagshættir (þ. á. m. almennur
áhugi á nútímaritlistinni sem ritgerðin átti að fjalla um!), öll þau frjómögn
sem blunda í þjóðdjúpinu, í einni setningu sagt: allt það sem getur komið.
Og börnin, þessir hugmyndaríku pottormar með vasana fulla af
alls konar dóti og þessar blómlegu hnátur sem geta dáðst að óhreinni
tusku ef hún er bara nógu falleg á litinn, þau hlakka þá til að fara í skól-
ana og- útskrifast um síðir jafnskennntileg og jafnopin fyrir fegurð eins
og þau voru þegar þau hófu námið, en ekki með hryggskekkju og meira
og minna brenglað skyn á listir og standa ekki lengur frannni fyrir
skemmtilegum litaleik og flissa af því að myndin er ekki af hesti, nauti
eða kú. Og yfirstjórn skólamálanna kann þá skil á því eins og margföld-
unartöflunni, að sálarlífið er kraftur sein leitar út, óbeizlaður í skellinöðru-
djöfulgangi, lífshættulegum bílaakstri eða drykkjuskap, en beizlaður í
heilsusamlegri tjáningu í alls konar listum. Og þess vegna kunna öll þessi
börn að leika á eitthvert hljóðfæri og þá hefst söngurinn og skáldskapur-
inn aftur til vegs og almennrar virðingar á íslandi. Þriðja hvern skóladag
verður ítroðsla í venjulegum skilningi lögð á hilluna og dagurinn helgaður
alhliða skólun í fögrum lífsháttum. Kemur þá ungviðið saman í reisu-