Árbók skálda - 01.12.1958, Blaðsíða 19

17
2.
Vinnubrögð höfunda, listræn áhugamál, viðhorf til ritlistar samtíð-
arinnar, fyrirmynda, stefnu og framtíðarþróunar — allt er þetta svo
individuelt, að ógerningur er að gefa nokkurt svar, sem ekki verði háð
persónulegri afstöðu einvörðungu.
Kannski er ekkert þessara atriða jafn einstaklingsbundið og einmitt það
sem ég nefndi fyrst, vinnubrögðin. Þar hefur hver sína sögu að segja,
ef vill. Og ekki aðeins það: Mín eigin reynsla er jafnvel sú, að við þær
fjórar skáldsögur, sem ég hef lokið við til birtingar, hef ég liaft ólík vinnu-
brögð við hverja og eina um sig; kringumstæðurnar og tildrög hafa valdið
því. Sem sagt: ég gæti fyrir mitt leyti ekki bent á nein alhlít og ídeal
vinnubrögð við samningu skáldverks; ekki fyrir sjálfan mig, hvað þá
fyrir aðra. Sömu sögu hafa auðvitað fjölmargir aðrir höfundar að segja. —
Lengi fram eftir hefði ég ekki trúað því, þótt mér hefði verið sagt það,
að höfundi væri ekki undantekningarlaust ljóst hvaða form hann ætlaði
að velja ritverki sínu; hvort hann ætlaði sér t. d. að hafa það skáldsögu
eða leikrit. Fyrr en mig varði fékk ég þó sjálfur óvænta reynslu í því
efni.
Kvöld eitt fyrir tæpum áratug var ég staddur í billjard-knæpu við
Vesturgötu — og fékk þar hugmynd að smásögu. Þegar ég tók til. við
að skrifa söguna, óx hún smám saman út fyrir ramma sinn, án þess ég
fengi við það ráðið. Fyrst í stað reyndi ég að halda mér fast við uppruna-
lega ætlun mína — að skrifa smásögu — en þegar öll kurl komu til grafar
vissi ég ekki fyrr til en ég var búinn að skrifa nóvellettu, sem síðar kom
út undir nafninu „Vögguvísa". Ekki aðeins formið var nokkurnveginn
gerbreytt frá því sem ég hafði hugsað mér í fyrstu, heldur var frum-
hugmyridin nánast orðin að aukaatriði þegar sögunni lauk.
Dæmi allmjög gagnstætt get ég einnig nefnt: Ég eyddi heilum vetri
úti í London fyrir átta árum við að hripa upp þriggja þátta leikrit. Um
vorið, þegar ætla mætti ég hefði tekið mig til og hreinritað það, komst
ég að þeirri niðurstöðu að betur myndi fara á því að tjá meiningu mína í
smásögu. Ég dró saman allt það, sem ég hafði áður teygt upp í leikrit —
og útkoman varð miðlungslöng smásaga, sem ég var stórum ánægðari
með en leikrits-uppkastið, endaþótt hún sé óbirt enn.
Til ku vera forskriftabækur í samning ritgerða, smásagna, skáldsagna,
leikrita og jafnvel ljóða. Má vera að rithöfunda-efnum í milljónalöndum,
sem hafa þá ambísjón að verða metsöluhöfundar, geti komið slíkar bækur
að gagni. En þess vegna get ég þeirra hér, að ég fæ ekki skilið að til séu
hæpnari kennslubækur en einmitt skruddur af slíku tagi. Ég leyfi mér
nefnilega að halda því fram, að ekki sé hægt að kenna höfundum vinnu-
brögð — nema kannski fyrrnefndum metsöluhöfundum. Kemur þar margt
til. (Mér er þessa stundina ekki örgrant um, að t. d. breyttir tímar krefjist
hverju sinni ólíkra vinnubragða. — Hraði. Hávaði. Tækni. Ég nefni
einnig sem dæmi tilkomu lindarpenna og ritvélar. Það er svo anzans