Árbók skálda - 01.12.1958, Blaðsíða 23

21
fyrir öllum hennar mikla bókmennta-arfi — heyrir til liðinni tíð. Og ánægju-
leg er sú staðreynd, að það gerist á sama tíma og umheimurinn er fyrst
að átta sig á því, að íslenzk list exísterar, bæði forn og ný.
Hvað samtímann snertir, í þröngri merkingu orðsins, býst ég við
að íslenzkar bókmenntir séu að komast á tímamót. Ymsum kann að virð-
ast þetta hæpin staðhæfing; en athugum það nánar.
Við megum ekki láta það villa okkur sýn, að undanfarna áratugi
höfum við eignazt fleiri en eitt skáld á heimsmælikvarða. Þar með er
kannski náð hápunkti vissrar þróunar. En lögmálið sannar, að slíkir punkt-
ar eru engir endapunktar. Ný þróun hefst, ekki hvað sízt nú: á þröskuldi
tímaskila í heimssögunni; það er óumflýjanlegt. Slíkt hefur einnig verið
ófrávíkjanleg staðreynd á öllum fyrri tímum. Stöðnun í listum er raun-
verulega ekki til.
Og hér er ég kominn að loka-atriði þessa handahófslega spjalls; því
atriði sem er í senn skemmtilegast og eri'iðast að velta fyrir sér: framtíð
íslenzkra bókmennta.
G.
Þegar ég segist vera bjartsýnn varðandi framtíð íslenzkra bókmennta,
renna fleiri en ein stoð undir þá skoðun. Efnahagsafkoma þjóðarinnar á
að geta orðið þannig í framtíðinni, að hún verði listum í landinu lyfti-
stöng en ekki fjötur um fót. Aukin almenn menntun og nauðsynleg sér-
menntun listamanna er að verða æ algengari og hlýtur að verða það í
framtíðinni, ef við eigum að kallast menningarþjóð. Auk þess kemur
enn eitt til, sem út af fyrir sig þarfnast e. t. v. nánari greinargerðar en unnt
er að færa hér fram: að sérvizkulaust, ómóralsbundið, vísindalegt — og
mér liggur við að segja „óskáldlegt“ — viðhorf nútíma- og framtíðar-
mannsins, manns kjarnorku-aldar, sem enn er rétt í byrjun, það er að
mínu viti það sem koma skal — einmitt í listum. Ekki hvað sízt þess
vegna ættum við að fara varlega í það að dæma á einn veg eða annan
listir samtíðar okkar, sbr. það sem ég minntist á áðan. Eða hvað munu
menn eftir eina eða tvær aldir segja um okkur, sem erum menn þátta-
skila, millibilsástands, tvískipts heims, margskiptrar menningar, botnlausr-
ar óvissu á svotil öllum sviðum? Eg leyfi mér ekki að gizka á það.
Eg get þó ekki stillt mig um að segja það hér — sem ég get reyndar
ekki rökstutt nánar í spjalli sem þessu — að þær bókmenntir, sem ég
þekki til í heiminum í dag (og á ég samt við það bezta úr þeim), tel ég
allt að því eftirbát hvað hugsun og viðhorf snertir í samjöfnuði við þann
árangur sem vísindi og tækni hafa náð á sínum sviðum. Bókmenntirnar
eru orðnar eftirbátur á rökhyggjuöld, öld vísinda, ábyrgðartilfinningar,
minnkandi fjarlægða, vaxandi alþjóðahyggju og stöðugt aukinnar fjöl-
breytni á öllum sviðum. Segja má, að í rauninni sé enginn atómskáld-
skapur enn kominn fram. Enda er slíks varla von. Það væri meira en lítið
undarlegt, ef atómöldin væri þegar á fyrstu árunum búin að eignast
sinn Joyce. Við erum enn að burðast með ógagnrýndan móral kristindóms