Árbók skálda - 01.12.1958, Blaðsíða 51

49
Við getum ekki lýst húsi sem við höfum ekki séð. En við getum
hugsað okkur hús, og við getum jafnvel teiknað það — og lýst því svo.
Rithöfundurinn verður að finna persónum sínum form, skapgerð og
eiginleika, en hann má ekki stjórna þeim eins og blindur harðstjóri. Að-
staða, atburðir og annarra gerðir verða að breyta þeim og laga á ýmsa
vegu. Ef við erum að tafli, þá ákveðum við ekki í upphafi: með þessu
peði vek ég upp drottningu og með þessum riddara máta ég andstæðing-
inn í 50. leik. Þetta hlýtur allt að fara eftir leik mótherjans og hafa sinn
gang.
„I upphafi skyldi endirinn skoða,
áður en maður fer sér að voða.“
Mér virðist það mjög nauðsynlegt að lmgsa sögusviðið og allar per-
sónur, áður en maður skrifar söguna, og vita upp á hár hver endirinn
verður.
Ég bvrja kannski sögu af góðum manni, sem aldrei má vamm sitt
vita í neinu. En ég get ekki rekið hann áfram til söguloka, framhjá öllum
freistingum og öðrum persónum. Heldur getur hæglega farið svo, að góði
maðurinn endi sem misindismaður, — og sá, sem er í upphafi misindis-
maður, frelsist fyrir sitt endadægur.
Ég get aldrei skrifað smásögu (en við þá grein hef ég einna mest
fengizt) án þess að vera búinn að hugsa efni hennar í smáatriðum frá
upphafi til enda, og oftast er ég búinn að ganga með sögupersónurnar
lengi — oft lengur en í níu mánuði!
Eg dreg það í lengstu lög að skrifa, og geri það ekki fyrr en ég má
til. Sama máli gegnir um Ijóðið. Eg hef ekki gaman af að skrifa til að
skrifa (löngu hættur því), en mér Hður vel þegar ég hef lokið ii]ipkasti
að sögu eða Ijóði, sem ég lief ástæðu til að ætla að ekki hafi mistekizt
með öllu. Venjulegast skrifa ég uppkastið á skömmum tíma, og vil helzt
ekki stoppa við. Síðan get ég dundað við að endurskrifa og lagfæra stíl og
smáatriði tímunum saman.
Höfundurinn dæmir ekki verk sitt opinberlega og á ekki að gera það,
en því meiri nauðsyn er á því, að hann dæmi það á meðan það er ennþá
hans einkaeign.
Ég er ekki ánægður þó ég segi sjálfur að verk mitt sé gott (sem
það ekki er). Glaður verð ég þá fyrst, þegar það er viðurkennt ef ein-
hverjum, sem ég veit að talar af einlægni, sama hvort það eru leikir eða
lærðir.
Það er mikið deilt um stefnur og form á sviði lista, ekki sízt ljóð-
listar. Það er þó mín meining, að slíkt hljóti alltaf að teljast fremur til
aukaatriða. Ein stefna í listtjáningu er vart annari fremri, eða verður það
ekki nema fyrir andlegt ágæti höfundarins, sem tjáir sig í verkinu. Ljóð
verða aldrei ágæt fyrir stefnur eða form ein saman, heldur vegna inni-
haldsins, þess, sem er á bak við búninginn. Hitt ber að viðurkenna, að
formið eða búningurinn þarf að falla vel að efninu. Því, að eins og „fötin