Árbók skálda - 01.12.1958, Blaðsíða 33

31
folana mína. Mjólkaðu heldur kýrnar, góði. — En embættismanni sem
hefnr á hendi veigamikið embætti í menningarmálum þjóðarinnar getur
haldist það uppi árum saman að gera ýmist ekki neitt eða þvælast eins og
blindur uxi fyrir góðum málum og sjálfsögðum nýungum. Við hann er sagt:
Kærðu þig kollóttan og sittu sem fastast. Og hann situr áfram sem von-
legt er og kærir sig kollóttan. Menn sleppa ekki metorðum og góðri stöðu
fyrr en í fulla hnefana — og flestir eiga l'yrir börnum og heimili að sjá.
Og skýringin á neikvæðri þróun á fjölmörgum sviðum í andlegu lífi
meiri hluta þjóðarinnar? Því að allt á sér skýringu og svo er einnig hér
og skýringin er nærtæk og lesandinn veit hana jafnvel og ég: Þjóðin er
að vakna af sjö alda lmngursvefni, borgarmenning þess vegna á gelgju-
skeiði og laus í reipunum, allt í deiglunni og kraumar glatt bæði í málmi
og sora, landið allt í einu komið í þjóðbraut og með auga kvikmyndar-
innar hafa landsmenn séð stóran hluta heimsins, auðug stórveldi og gamlar
og litauðugar menningarþjóðir, ríkar af gömlum arkitektur og öðrum áber-
andi minjum um forna hámenningu, og samanburður á Islandi og þessum
þjóðum, séður með augum smáþjóðar, sem vegna hraðvaxandi efnishvggju
og skemmtanafíknar, er að verða blind á sína eigin menningararfleið af
því að hún blasir ekki við auga, heldur er á gömlum bókum, — er íslending-
um auðvitað í óhag og slævir þjóðerniskenndina, sér í lagi meðal unglinga.
Og allir eru að byggja, járn og gler og stevpa — og aftur steypa, síðustu
tvo áratugina ríkti hér nokkurs konar Klondyke-ástand, íslendingar hver
um annan þveran að koma undir sig fótunum efnahagslega og verkefnin
geigvænleg því að gengnar kynslóðir skildu ekki eftir sig neinn efnahags-
legan arf; hver maður með nefið ofan í sinni steypu eða sínum fiski eins
og gullgrafararnir í Klondyke forðum voru með nefið ofan í gullsand-
inum á sinni pönnu og litu ekki einu sinni upp þótt einn og einn maður
væri skotinn fyrir aftan þá, hvað þá ef eitthvað minna gekk á. Það er
sennilegt að livergi á bvggðu bóli sé unnið eins mikið hlutfallslega og á
íslandi — og þess vegna síður en svo undrunarefni að eitt og annað skuli
hafa gleymst., menningarmálin alvarlegasta gleymskan — og fyrst og
fremst grundvöllur þeirra, vísindaleg skijndagning barnajrœðslunnar.
Eg segi fyrir mig, minnugur þeirra tilmæla forlagsins að höfundar
Arbókar væru opinskáir og hreinskilnir við lesendur, að ef ég hefði haft
ögn fjöruggri ef'naskiptingu og ekki tekið ungur þá bakteríu sem breytir
nokkuð mati manna á lífsverðmætin, brenglm það hugsa sum ykkar
kannski, ykkar skoðun gegn minni og ég mótmæli ekki, en ef ég hefði
ekki gleypt þessa bakteríu, þá skyldi ég ekki hafa látið mitt eftir liggja
og lotið tíðarandanum til fulls. Ég skyldi hafa byrjað á að kaupa mér
heilt dúsín af þessum óklæðilegu ferlegu og barðastóru Síkakó-höttum til
að geta tekið myndarlega ofan fyrir virðingar- og valdsmönnum. Vin-
sældir og áhrif skyldi ég hafa lesið eins og Arabinn Kóraninn, tamið mér
ábúðarmikinn svip og virðulegt fas, sagt það í eyra áhrifamanna sem þeir