Árbók skálda - 01.12.1958, Blaðsíða 21

19
þessu sé líka öfugt farið, að vissu leyti. Það má áreiðanlega sanna með
mælsku og klókindum — einskonar þrætubókaraðferð — að list sé aldrei
réttilegar dæmd en einmitt af samtíð sinni; en það er ekki alhlítt sjónarmið
fyrir inig. Ég get t. d. ómögulega sætt mig við það, að samtíðarmenn Joh.
Sebastians Bachs skyldu hafa lakari vit-á skapandi list hans en við á
20. öld; þeir viðurkenndu hann sem vel-dugandi organista, meira ekki.
Svipuðu máli gegnir um fjölda annarra listamanna. EI Greco, Melville; upp-
talning er óþörf.) Og ekki aðeins einstakir listamenn eða vissar greinar lista
geta verið meira og minna í þoku fyrir samtíð sinni, heldur gegnir oft og ein-
att sama máli um jafn obectivt þenkjandi aðila og vísindamenn; viðhorf
þeirra til ýmissa íyrirbæra innan vísindanna, endaþótt margt hafi breytzt
með minnkandi hjátrú og ískaldri raunhæfri afstöðu.
Það sem ég vildi sagt hafa er þetta: Við skulum fara varlega í það að
dæma samtíð okkar. Gleymum ekki, að þeir listamenn hafa verið og eru til,
sem að vísu lifa og hrærast í samtíma sínum, taka yrkisefni sín úr honum og
hljóta að deyja sínum líkamlega dauða í honum, — en eru þó svo tíma-
lega yfirgripsmiklir, að list þeirra á uppruna sinn í órafirrð mannsögu-
legrar frumbernsku jafnframt því sem hún er Iífvænleg um allan aldur
eftir þeirra dag. Slíka inenn og list þeirra kennum við við ldassík. Hitt
er þó ærið oft, að einmitt þessir menn og verk þeirra eru meira og minna
vanmetin, jafnvel óþekkt, á meðan „samtíminn“ var að þurrka stírurnar
úr augunum — til þess sjálfur að hverfa í gleymskusvefn aldanna. Kannski
voru mennirnir ekki nógu heiðarlega móralskir samfélagsborgarar á þeim
tíma og í því umhverfi, sem þeir lifðu og hrærðust í (!!).
En, þrátt fvrir allt þetta: Við leyfum okkur að hafa skoðanir og
viðhorf til lista samtímans. Við segjum, t. d., að Picasso sé mikil; jafn-
vel mestur allra listmálara á fyrra helmingi 20. aldar e. O. — En getur
það ekki alveg eins verið einhver lítt-metinn eða jafnvel með öllu óþekkt-
ur málari, sem dreginn verður fram úr skúmaskotum og seldur fyrir morð
fjár árið 2958? (ef það ár skyldi einhverntíma renna yíir vestræna menn-
ingu) — Þetta er sosum nógu sniðug spurning, nógu auðveldur útúr-
snúningur, segir einhver. En — má líka vera að þetta sé alls ekki
sniðugt . . . eða örlítið meira en sniðugt. Og samskonar spurninga má
spyrja varðandi allar tegundir lista. Því að mælikvarðinn er ekki aðeins
sá, hvort verkið þykir gott á meðan höfundur þess er ofanjarðar, — heldur
hitt, livort það á erindi í þróun listarinnar; hvort það lifir; lifir og stenzt
löngu eítir að menn eru jafnvel búnir að gleyma nafni höfundarins.
Hvað list samtíðarinnar snertir, ættum við þó öll að geta verið sam-
mála um eitt: að hún ein nægir okkur ekki. Hversu fullkomin og góð sem
hún kann að vera — það bezta í henni —, og hversu opnir og einlægir
sem við erum í viðleitni okkar til að skilja hana og njóta hennar, og hvað
sem við kunnum jafnvel að setja hana ofar eldri list á ýmsan hátt, þá er
hún enganvegin einhlít til að fullnægja okkur. Við beinlínis þurfum að
leita aftur í tímann, misjafnlega langt hverja stundina, til þess einatt að
hvíla okkur frá nútímanum; eða beinlínis vegna þess að gott listaverk