Félagsbréf - 01.01.1958, Side 29

FELAGSBREF
19
upp með, og í fornum bókmenntum þjóðarinnar. Kraftur, kynngi
og rammur safi málsins var honum runnið í merg frá upphafi
eins og sjálf skáldgáfan, eiginlega einn þáttur hennar og ef til
vill sterkasti þátturinn. Hann unni málinu heitt, af ástríðu.
Tilfinning hans fyrir fögru máli var ákaflega næm og vakandi
alla tíð, enda var hann óþreytandi að safna og geyma í minni
orð og setningar í riti eða mæltu máli, sem honum þótti veigur
í vera og með snilldarbragði. Það mun rétt vera, að hann væri
á yngri árum fullgjam á að komast sérkennilega að orði og var
honum þetta metið til sérvizku og skorts á góðum smekk, enda
var því óspart á loft haldið af ritdómurum. Hitt er jafnvíst,
að í síðari ritum hans ber lítið á slíkum agnúum. Annars skyldi
enginn furða sig á því, þótt nokkurt flýtisbragð væri á sumu
sem hann ritaði, þegar þess er gætt, hversu aðstæðum hans var
háttað og hve mikilvirkur hann var. Guðmundur lagði frá unga
aldri mikla stund á ræðulist, mælsku, enda ágætlega máli far-
inn, svo að ég ætla, að honum yrði aldrei orðs vant. Hann var
snemma og um langa hríð mjög eftirsóttur ræðumaður og á
þeim vettvangi hlaut hann mikið orð og hylli fjölda manna víða
um landið, allt frá því er hann „ferðaðist á kjaftinum kring
um landið“ eins og hann orðar það, árið 1896, og fram á elliár.
Þá var hann óþreytandi að skrifa greinar í blöð og tímarit um
alls konar efni og lenti af þeim sökum og líka vegna ræðuhalda
sinna í ritdeilum og þjarki. Og allt voru þetta hjáverk frá búskap
og skáldskapnum sem reyndar var líka hjáverk. Ég skal ekki orð-
lengja um þetta, vitna aðeins í ritsafn hans. Um fyrirlestrana,
sem þar eru prentaðir, er vert að geta þess, að þeir gefa eng-
an veginn fulla hugmynd um orðsnilld Guðmundar í ræðustól,
því oftast flutti hann þá af munni fram, studdist lítt við hand-
rit, ef það var þá nokkurt til fyrr en eftir á.
Guðmundur var eins og margir beztu rithöfundar vorir mað-
ur sjálfmenntaður. Þótt hann sætti allmiklum aga af hálfu
ritdómara sem skáld og rithöfundur, ætla ég að hann yrði einnig
þar sjálfum sér drýgstur kennari, enda las hann jafnan mikið,
kunni t. d. góða grein á öllum helztu höfundum á Norðurlönd-
um frá um 1870 a. m. k. og vitanlega hefur honum að haldi komið