Sveitarstjórnarmál - 01.10.1991, Qupperneq 4

FORUSTUGREIN
Byggðastefnan - hefur hún brugðizt?
Veruleg umfjöllun um byggðastefnu og byggðar-
aróun hefur átt sér stað á undanförnum árum. Kemur
Dað engum á óvart, því svo afdrifaríkar geta þær
aðgerðir verið, sem framkvæmdar eru í nafni
byggðastefnu. Umræðan hefur aðallega snúizt um
fjárveitingar opinberra sjóða og lánastofnana til ým-
issa framkvæmda og uppbyggingar víða á lands-
byggðinni í þeim tilgangi að treysta og efla atvinnu-
lifið. Miklum fjármunum hefur verið varið í þessu
skyni, og óhætt er að fullyrða, að byggðastefnan hafi
stuðlað að fólksflutningum í dreifbýlið, aðallega á átt-
unda áratugnum, og jafnframt dregið úr fólksflutning-
um úr dreifbýli í þéttbýli, ekki sizt á höfuðborgar-
svæðið.
A þessari þróun hefur mikil breyting átt sér stað sið-
asta áratug, og hafa fólksflutningar af landsbyggðinni
á höfuðborgarsvæðið aukizt verulega.
Stöðug fólksfækkun í ákveðnum byggðarlögum og
landshlutum hefur ennfremur vakið þær spurningar,
hvort byggðastefnan hafi brugðizt og hvort hún hafi
verið framkvæmd meira og minna með röngum
áherzlum. Víða blasir sú staðreynd við, að á næstu
árum verður að leggja út mikla fjármuni vegna
óskynsamlegrar fjárfestingar, sem ekki hefur skilað
arði. A sama tíma hefur jafnframt dregið úr fjárstuðn-
ingi við uppbyggingu undirstöðualvinnugreina þjóð-
arinnar.
í nafni byggðastefnu, ekki einungis í dreifbýlinu,
heldur einnig í þéftbýlinu á suðvesturhorni landsins,
hefur því miður oft á tíðum verið farið út í vanhugsaða
fjárfestingu, sem líklegt mátti telja, að gæti ekki
gengið nema með áframhaldandi fjárstuðningi úr op-
inberum sjóðum. Fjölmörg sveitarfélög hafa í þessu
sambandi þurft að taka^á sig margvíslegar fjárhags-
legar skuldbindingar. Á sama tíma og þessi þróun
hefur átt sér stað, hafa mörg sveitarfélög jafnframt
tekið á sig aukna fjárhagslega ábyrgð til þess að af-
stýra stöðvun undirstöðuatvinnufyrirtækja.
Að minu áliti er ekki hægt að fullyrða, að byggða-
stefnan hafi brugðizt, þótt margt hafi farið úrskeiðis.
A hinn bóginn þykir mér fullljóst, að byggðastefnan
hefur alls ekki skilað þeim árangri, sem að var stefnt,
og því nauðsynlegt að skilgreina upp á nýtt markmið
nýrrar byggðastefnu og raunhæfar leiðir að því
markmiði.
Raunhæf byggðastefna snýst ekki eingöngu um
dreifingu fjármagns ýmissa opinberra sjóða til ein-
stakra framkvæmda víða á landsbyggðinni. Hún
fjallar miklu fremur um skipulega þróun byggðarinnar
og betra samgöngukerfi, um sameiningu sveitarfélaga
og þar með stærri og öflugri atvinnu- og þjónustu-
svæði, um aukna samvinnu opinberra sjóða og for-
svarsmanna atvinnulífs og sveitarfélaga og um meiri
og hreinni verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga, sem
fæli í sér frekari flutning verkefna frá ríki til sveitarfé-
laga. Mikilvægast er að efla sveitarfélögin. Færri en
stærri og öflugri sveitarfélög megna helzt að sporna
gegn fólksflutningum úr dreifbýli í þéttbýlið sunnan-
lands. Með aukinni sameiningu sveitarfélaga yrði
auðveldara að byggja upp heildstæð atvinnu- og
þjónustusvæði og þar með treysta byggð í landinu.
Þegar á heildina er litið, yrði um meiri hagkvæmni að
ræða í rekstri sveitarfélaga og ugglaust víða hægt að
standa að fjárfestingu sveitarfélaga, fyrirtækja og
einstaklinga á hagkvæmari hátt.
Stækkun sveitarfélaga ásamt bættum samgöngum
er jafnframt forsenda fyrir öflugum byggðarkjörnum
víða um land og auk þess fyrir samstarfi eða samruna
stærri atvinnufyrirtækja. Með efldu og fjölbreyttara
atvinnulífi á landsbyggðinni myndi leita í jafnvægi
milli landsbyggðarinnar og höfuðborgarsvæðisins.
Eg hef verið þeirrar skoðunar, að mikilvægt sé að
koma á fót skipulegu samstarfi ríkisins, sveitarfélag-
anna og atvinnulífsins. Þar verði tekið til umfjöllunar
atvinnuástand, þátttaka sveitarfélaganna í atvinnu-
rekstri, nýjar leiðir í atvinnumálum byggðarlaganna
og ráðstöfun fjármagns í því sambandi. Atvinnulífið
gerir kröfur til sveitarfélaga um margvíslega þjónustu
og aðstöðu, sem eðlilegter, að þau veiti, og jafnframt
er Ijóst, að öflugt atvinnulíf er forsenda byggðar og
byggðajafnvægis og styrkrar stöðu sveitarfélaganna.
Vegna óljósra markmiða og skorts á pólitískri sam-
stöðu bæði um markmið og leiðir hefur byggðastefn-
an ekki skilað þeim árangri, sem stefnt var að. Auk
þess hefur samrekstur ríkis og sveitarfélaga á ýmsum
sviðum og ofstýring ríkisins í málum, sem ýmist varða
sveitarfélögin eða eru falin þeim til úrlausnar, haft
neikvæð áhrif á eflingu sveitarfélaganna.
Ég tel því, að grunnurinn að árangursrikri byggða-
stefnu sé aukin sameining og sjálfsforræði sveitarfé-
laga. Draga verður úr samrekstri þeirra og ríkisins eins
og kostur er. Jafnframt er mikilvægt, að sveitarfélögin
taki við fleiri verkefnum af ríkinu og að ábyrgð sveit-
arstjórna á málefnum, sem tengjast staðbundnum
þörfum, sé höfð að leiðarljósi.
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson
250