Sveitarstjórnarmál - 01.10.1991, Blaðsíða 9

SAMEINING SVEITARFÉLAGA
sem orðið hafa á samgöngum og byggð í landinu. Við
þá breytingu, að sýslunefndir voru lagðar niður og að
stofnaðar voru héraðsnefndir með aðild kaupstað-
anna, breyttust einnig forsendur fyrir sýslumörkum. Nú
eru sýslur fyrst og fremst þjónustuumdæmi sýslu-
manna, en hvorki lögbundið samstarfssvæði sveitar-
félaga né umdæmi dómstóla. Það verður að teljast
eðlileg þróun, að mörk sýslna breytist eins og annað í
þjóðfélaginu, t.d. þannig, að þau falli saman við þjón-
ustusvæði þess þéttbýlisstaðar, sem er aðsetur hlut-
aðeigandi sýslumanns/bæjarfógeta.
8. Of mörg samstarfsverkefni?
Vegna fámennis sveitarfélaga hafa mörg þeirra valið
þann kost aö taka upp samstarf við nágrannasveitar-
félög á sem flestum sviðum. Hjá sumum fámennum
sveitarfélögum, einkum þeim, sem liggja nærri þétt-
býli, eru samstarfsverkefnin orðin svo mörg, að nær
engin úrlausnarefni eru eftir, sem sveitarstjórnin sér
um aö leysa ein og sér. Sveitarstjórnin velur fulltrúa úr
sveitarfélaginu til þátttöku í stjórnum og nefndum um
einstök samstarfsverkefni og framselur þannig í raun
vald sitt, þótt ekki sé með formlegum hætti gert. Dæmi
eru um, að allt að 70-80% af útgjöldum fámennra
sveitarfélaga sé ráðstafað í samstarfsverkefni og því
nánast engin sjálfstæð verkefni eftir hjá sveitarfélag-
inu. Samstarf er gott að vissu marki, en þegar sam-
starfsverkefnin eru orðin mjög mörg, er í raun eðlilegra
að sameina viðkomandi sveitarfélög.
9. Lækkun kostnaðar við stjórnsýslu og
þjónustuverkefni sveitarfélaga
Slæm fjárhagsstaða fámennustu þéttbýlissveitarfé-
laganna, t.d. 300-500 íbúa, stafar m.a. af því, að íbú-
arnir krefjast sams konar þjónustu og mannvirkja og í
fjölmennari bæjarfélögum. Hins vegar byggja þessi
sveitarfélög oft mannvirki eða veita þjónustu, sem
nýtist heilu héraði án þátttöku annarra sveitarfélaga í
héraöinu, t.d. höfn, sundlaug, íþróttahús, slökkvistöð
o.fl. Ef mörk sveitarfélaga og þjónustusvæða fara
saman, greiða þeir, sem njóta, en ekki bara hluti íbú-
anna. Meö stærri sveitarfélögum gefast einnig mögu-
leikar á hagræðingu í rekstri einstakra þjónustuþátta,
t.d. með fækkun stofnana eða aukinni verkaskiptingu
milli sams konar stofnana. Dæmi eru um, að þéttbýlis-
sveitarfélög, sem liggja hlið við hlið, hafi byggt upp
tvöfalt þjónustukerfi með tilheyrandi kostnaði, en slíkt
mætti skipuleggja betur með sameiningu þeirra.
10. Tekjur sveitarfélaga
Tekjumöguleikar sveitarfélaga eru mjög mismun-
andi. Allt þar til f árslok 1989 var sveitarfélögum mis-
munað hvað snerti möguleika á tekjum af aðstöðu-
gjaldi vegna mismunandi samsetningar atvinnulífs.
Sveitarfélög hafa lent í því, að undirstööufyrirtæki í
byggðarlaginu hafi ekki staðið skil á opinberum gjöld-
um og sveitarfélagið síðan verið neytt til þess að
breyta skuldinni í hlutafé. Mismunandi möguleikar
sveitarfélaga til tekjuöflunar valda því, að þau, sem
bezt eru sett að þessu leyti, eru yfirleitt mótfallin sam-
einingu við nágrannasveitarfélög. Með stækkun sveit-
arfélaga myndu þau, sem bezt eru sett varðandi
tekjuöflun, falla inn í stærri heildir, og þannig myndi
draga úr þeim ójöfnuði, sem er í möguleikum sveitar-
félaga til tekjuöflunar.
11. Atvinnumál
Með bættum samgöngum hefur atvinnusókn milli
sveitarfélaga aukizt gríðarlega. Þannig er mjög al-
gengt, að fólk, sem býr í næsta nágrenni þéttbýlis-
staða, sæki þangað vinnu daglega. Þetta fólk hefur
e.t.v. ekki aðgang að leikskólum fyrir börnin sín eða
annarri þjónustu, sem þéttbýlissveitarfélagið veitir,
vegna búsetu í öðru sveitarfélagi. Einnig er algengt, að
fólk sæki daglega vinnu milli nærliggjandi þéttbýlis-
staða. Þá eru dæmi um, að vinnusvæði verkalýðsfé-
laga, sem miöast viö sveitarfélög, hindri atvinnusókn
milli sveitarfélaga, t.d. úr Borgarnesi á Grundartanga.
Sveitarfélögin verða að aðlaga sig breyttum aðstæð-
um með því að gæta þess, að mörk sveitarfélaga séu
dregin með hliðsjón af atvinnusvæðum.
12. Áhrif á byggðarþróun
Ef sveitarstjórnarstigið yrði styrkt með fækkun og
stækkun sveitarfélaga, myndi það efla staðbundið
vald og þar með treysta byggð í landinu. Núverandi
skipting landsins í fjöldamörg vanmáttug og fámenn
sveitarfélög styrkir miðstjórnarvald ríkisins, en veikir
staðbundið vald. Samanburður við hin Norðurlöndin
sýnir þetta glögglega, þvi þar er hlutur sveitarfélaga í
samneyzlunni meiri og ríkisins minni. Vegna smæðar
sveitarfélaga á íslandi er ekki mögulegt að fela þeim
fleiri verkefni sem neinu nemur.
REYNSLA SAMEINAÐRA SVEITARFÉLAGA
Reynsla sveitarfélaga, sem sameinazt hafa á und-
anförnum árum, er yfirleitt mjög góð. í viötölum viö
forsvarsmenn þessara sveitarfélaga kom fram, að
enginn þeirra vildi stiga skrefiö til baka. Allir töldu þetta
betra fyrirkomulag en það, sem var fyrir sameiningu.
Fram kom, að tilfinningamál íbúanna voru oft erfið, því
þeir áttuðu sig ekki nægilega vel á því, að fyrst og
fremst var verið að sameina stjórnsýslu gömlu sveitar-
félaganna. Reynsla sveitarfélaganna er sú, að stjórn-
sýslan verður auðveldari og markvissari með samein-
ingunni, sem gefur möguleika á betri þjónustu við
íbúana og hagræðingu í rekstri og fjárfestingu. Þau
hafa þannig orðið að betri sveitarfélögum en þau áður
voru. Reynslan af kosningum í sveitarstjórn og nefndir
er sú, að mikið jafnræði hefur ríkt milli hinna gömlu
sveitarfélaga í hinni nýju sveitarstjórn hvað fulltrúa-
fjölda snertir og sveitarstjórnarmenn verið fljótir að til-
einka sér að hugsa um hag alls sveitarfélagsins, en
ekki einungis síns gamla hrepps.
255