Sveitarstjórnarmál - 01.08.2000, Síða 51

FRÁVEITUR
Ástandsgreining fráveitukerfa
með Lagnastjóra
Hafsteinn Helgason, sviðsstjóri umhverfis- og öryggissviðs
Línuhönnunar hf verkfi-œðistofu
Almennt
Fráveitukerfi eru mikilvæg og dýr
mannvirki. Þessi mannvirki verða
fyrir áraun og sliti og þurfa því við-
halds og viðgerða við eins og önnur
mannvirki. I framhaldi af þróun
myndbandsupptöku- og tölvutækni
á síðustu árum hefur verið unnt að
skyggnast inn í holræsin og kanna
ástand þessara mikilvægu kerfa í
okkar grunngerð.
Hér á landi hafa nokkrir verktakar
tileinkað sér þessa tækni. Þessir að-
ilar sinna einnig almennri stíflulos-
un og holræsahreinsun. A síðustu
árum hafa holræsi verið mynduð
víða um landið þó svo að mest hafi
verið um það á höfuðborgarsvæð-
inu. Lauslega má áætla að um
30-40 km af holræsakerfum hafi
þegar verið myndaðir hér á landi.
Víða er ástand holræsa miður
gott. Sprungur, tæringar, slit og
óþéttleiki eru algengar skemmdir en
mun alvarlegri skemmdir eins og
hrun finnast einnig. Athygli vekur
að einnig tiltölulega nýlegar pipur
sýna skemmdir. Þetta ástand vekur
vissar spumingar er snúa að fram-
leiðslu og flutningi holræsapípna,
hönnun holræsakerfa, efnisvali og
verklagi við frágang í skurðum og
eftirliti á verkstað.
Það er ljóst að kostnaður við við-
hald og viðgerðir holræsakerfa
sveitarfélaga mun aukast þegar líður
á 21. öldina. Eina raunhæfa leiðin til
að leggja mat á ástand kerfanna og
áætla fjármagnsþörf i þennan mála-
flokk byggist á því að mynda kerfin
að innan og láta sérfræðinga fram-
kvæma ástandsgreiningu þeirra.
Með tölfræðilegum aðferðum má í
flestum tilfellum nálgast viðhalds-
og viðgerðarþörfma án þess að til
myndunar á öllu kerfmu komi.
I þessari grein verður ekki fjallað
um viðhalds- og viðgerðarkerfi sem
i boði eru til að lagfæra skemmd
fráveitukerfi. Þess í stað verður
fjallað um hvernig megi nýta sér
myndbands- og tölvutæknina til að
ástandsgreina kerfin og koma upp-
lýsingum um ástandið á aðgengilegt
form. I þessu sambandi er skírskot-
að til þess sem gerst hefúr á þessu
sviði síðustu misseri á íslandi.
Helstu skemmdir
Þó svo ffáveitukerfi séu skemmd
er i fæstum tilfellum á ferðinni
neyðarástand eða ástand sem krefst
skyndiaðgerða. Engu að síður er
mikilvægt að þekkja skemmdimar
og vita af staðsetningu þeirra í frá-
veitukerfunum. Síðast en ekki síst
þarf að fylgjast með þróun
skemmda til þess að hægt sé í tæka
tíð að grípa til viðeigandi
aðgerða til úrbóta.
Óþéttar pípur
Það er háð gmnnvatns-
eða sjávarstöðu hvort
rennur inn í óþéttar pípur
eða út um þær. Oþétt
pípusamskeyti, leki á belg
eða innrennsli um spmng-
ur skapar einungis hættu
fyrir kerfið ef samtímis er
um innskolun á jarðvegi
að ræða. Við slíkar að-
stæður geta myndast hol-
rými sem geta valdið sigi
eða hmni á yfirborði.
Mikið innrennsli getur verið dýrt
spaug, sér í lagi þegar dæla þarf
skólpinu. Slíkt ástand er víða fyrir
hendi við sjávarsiðuna hér á landi
þar sem áhrifa flóðs og fjöm gætir í
pípukerfúm en einnig undir fjöllum
þar sem gmnnvatnsstaða er há.
Sprungur
Spmngur í römm em algengar og
verða þess t.d. valdandi að oft lekur
inn í pípur. I meginatriðum er greint
á milli höfuðbrota, þverbrota og
villtra brota. Út frá tegund og eðli
spmngumyndunar má oft komast að
ástæðum fyrir skemmdum.
Oft má rekja spmngumyndun til
rangrar hönnunar, óviðunandi efnis-
gæða og þjöppunar í skurði eða
rangra aðgerða við flutning og
lagerhald. Hefðbundin höfuðbrot
ásamt hugsanlegri formbreytingu
má sjá á 1. mynd. Ef stuðningur af
jarðvegi er góður beggja vegna við
rör með hefðbundnum höfúðbrotum
1. mynd. Höfuðbrot og formbreyting auk sets í lögn.
1 7 7