SunnudagsMogginn - 01.07.2012, Blaðsíða 30

30 1. júlí 2012
Í
dag kjósum við Íslendingar forseta
til næstu fjögurra ára. Skoðanir
eru skiptar eins og eðlilegt er í
lýðræðisríki. Sumir kjörnir þjóð-
höfðingjar verða aldrei sannir þjóðar-
leiðtogar en stundum eignast þjóðir slíka
leiðtoga með allt öðrum hætti en í kosn-
ingum. Við Íslendingar þekkjum sögu
Jóns Sigurðssonar sem við köllum forseta,
þótt hann væri aldrei kjörinn forseti Ís-
lands enda Ísland ekki sjálfstætt ríki þá,
heldur forseti Hins íslenzka bókmennta-
félags. Sigurbjörn Einarsson var kjörinn
biskup en margir telja, að hann hafi orðið
helzti andlegi leiðtogi íslenzku þjóð-
arinnar á síðari hluta 20. aldar, þótt hann
væri aldrei kjörinn í það hlutverk. Það er
ekki hægt að bjóða sig fram í það.
Nelson Mandela var orðinn leiðtogi
Suður-Afríku eða öllu heldur mikils
meirihluta þeirra, sem þar bjuggu og búa
á meðan hann var enn í fangelsi og sú
staða hans var ekki staðfest í kosningum
fyrr en löngu síðar.
Að undanförnu hefur verið á ferð á
Vesturlöndum kona, sem með sanni má
segja að sé leiðtogi Búrma, þótt hún hafi
ekki verið til þess kjörin og aðrir hampi
þeim titli. Raunar er hún ekki kjörgeng til
þess embættis af því að hún giftist út-
lendingi. Hún heitir Aung San Suu Kyi og
hefur að mestu verið innilokuð í stofu-
fangelsi síðasta tæpan aldarfjórðung.
Það er hollt fyrir okkur Íslendinga að
hugsa til slíkra þjóðarleiðtoga til þess m.a.
að ná áttum, þegar við horfum til Bessa-
staða. Við megum ekki láta tildrið og hé-
gómaskapinn í kringum forsetaembættið
villa okkur sýn. Og reyndar athyglisvert
að einhverjir úr hópi hinna nýju fram-
bjóðenda töldu sig í umræðuþætti Stöðvar
2 á dögunum finna kröfu á meðal fólks
um að látleysi réði þar ríkjum.
Faðir Aung San Suu Kyi, Aung Sang,
sem varð einn helzti leiðtogi Búrma í
sjálfstæðisbaráttu þeirra í lok heimsstyrj-
aldarinnar síðari, hafði skýra sýn á stöðu
þeirra, sem örlögin útnefna í slík emb-
ætti. Hann hafði tilhneigingu til svartsýni
og var einmana. Á milli hans og háttsetts
brezks embættismanns, sem reyndar var
Íri hafði orðið til trúnaðarsamband. Aung
San sagði við þennan trúnaðarmann sinn,
að hann ætti enga vini og ætti erfitt með
að eignast vini. Hvernig getur þú sagt
þetta sagði viðmælandi hans, þegar þú ert
átrúnaðargoð fólksins. „Ég sóttist ekki
eftir að verða það“, sagði Aung San. „Ég
vildi bara frelsa þjóð mína. En nú er ég
einmana“. Svo grét hann og bætti við:
„Hversu lengi lifa þjóðhetjur? Ekki
lengi í þessu landi; þær eiga of marga
óvini… Ég gef sjálfum mér ekki meira en
átján mánuði til viðbótar“.
Veröldin er lítil. Líka í Búrma. Þeir voru
á sama tíma í háskóla í Rangoon, Aung
San, U Nu, sem síðar varð forsætisráð-
herra Búrma, U Thant, sem síðar varð
framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna
og Ne Win, sem síðar varð einræðisherra í
Búrma í áratugi. (Heimild um ofangreint
er bókin The River of Lost Footsteps –
Histories of Burma eftir Thant Myint-U,
dótturson U Thants, sem út kom 2006).
Aung San var myrtur, þegar dóttir hans
var fimm ára gömul eða þar um bil. Nú er
hún þjóðhetja. Ekki bara í Búrma heldur
líka í okkar heimshluta. Hvað ætli valdi
því, að við verðum svo hugfangin af fólki
eins og Nelson Mandela og Aung San Suu
Kyi?
Sennilega er ástæðan sú, að við finnum
að þetta fólk hefur fórnað miklu fyrir
eitthvað sem miklu máli skiptir. Kannski
of miklu.
Við finnum líka, að þeir sem hafa fórn-
að svo miklu fyrir málstað, sem þeir trúa
á, hafa jarðbundna sýn á tilveruna. Þeir
tala skýrt og þannig að við skiljum. Það
hefur verið lærdómsríkt að hlusta á Aung
San Suu Kyi, hvort sem var í Noregi eða
Bretlandi. Sú kona talar ekki af þeim upp-
hafna, sjálfhverfa hégómaskap, sem um
of einkennir þá kjörnu þjóðarleiðtoga,
sem hafa ekki af miklu að státa.
Við Íslendingar þurfum á næstu árum
að endurmeta og endurskoða forseta-
embættið. Það hefur orðið eins konar
„séð-og-heyrt“væðingu að bráð. Það
þarf að snúa þeirri þróun við. Raunar snýr
hún ekki bara að forsetaembættinu held-
ur fleiri stofnunum lýðveldisins líka og þá
m.a. utanríkisþjónustunni. Að einhverju
leyti eiga fjölmiðlar hér hlut að máli. Þeir
hafa ýtt undir þessa þróun með
yfirborðslegri umfjöllun um fólk sem
gengst upp í því.
Hver sem úrslit kosninganna í dag
verða er ljóst að það er ekki hlutverk
þess, sem verður kjörinn forseti að end-
urmóta og endurskapa þetta embætti á
einn eða annan veg. Það er verkefni þjóð-
arinnar sjálfrar. En umræðurnar, sem
hafa orðið í kosningabaráttunni nú um
hlutverk og stöðu forseta valda því, að
það er brýnna en ella að hraða þessu
verki.
Því miður reyndi núverandi ríkisstjórn
að stytta sér leið í stjórnarskrármálinu
með þeim afleiðingum að það fór í rangan
farveg og er þar enn. Boðuð þjóðar-
atkvæðagreiðsla í haust er skoðana-
könnun en ekki þjóðaratkvæðagreiðsla.
Það er hins vegar ekki hægt að hafa svo
stórt mál í lausu lofti, ekki sízt ef hætta er
á því að einhverjir reyni að notfæra sér þá
stöðu. Þess vegna er aðkallandi að for-
ystumenn stjórnarflokkanna komi sér
saman um leiðir til þess að koma stjórn-
arskrármálinu í réttan farveg og að þjóðin
geti innan ekki langs tíma kosið um nýja
stjórnarskrá, þar sem hlutverk forseta
verði svo skýrt og afmarkað að það verði
hvorki teygt né togað.
Um þjóðarleiðtoga
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Á þessum degi árið 1981 voru hrottaleg morðframin í Los Angeles. Fjórir voru myrtir áheimili sínu við Wonderland stræti 8763.Málið er enn óupplýst en aðdragandinn er
ljós. Það á rætur að rekja til undirheima borgarinnar en
undir grun lágu meðal annars næturklúbbaeigandinn
Eddie Nash og klámmyndagoðsögnin John Holmes.
Eddie Nash var valdamikill í fíkniefnaheiminum í Los
Angeles fyrir fjörutíu árum. Hann var eiturlyfjainnflytj-
andi og næturklúbbaeigandi. Hann og klámstjarnan
John Holmes voru góðir vinir en báðir illa haldnir af
eiturlyfjafíkn. Klámmyndastjarnan fékk aðgang að
fíkniefnum hjá Nash gegn „smávægilegum“ greiðum á
borð við að girða niður um sig brækurnar í sam-
kvæmum hans.
Brátt var svo komið að fíkn Holmes varð ekki full-
nægt með skammtinum sem hann fékk hjá Nash. Hann
komst því í peningaskuld við annan fíkniefnabarón,
Ron Launius. Launius bjó við Wonderland stræti 8763
ásamt konu sinni, Susan, og fjórum vinum þeirra, þeim
David Lind, Barbara Richardson, Billy DeVerell og Joy
Miller. Þau dreymdi um að brjótast inn hjá Eddie Nash
en hann átti ríkmannlegt heimili. Til að ganga frá
skuldinni við Launius samþykkti Holmes að snúa baki
við vini sínum og hjálpa Wonderland genginu að kom-
ast inn í hús Nash. Áætlun gekk upp. Næturklúbbaeig-
andinn var handjárnaður á meðan glæpagengið lét
greipar sópa á heimili hans.
Nash var ekki hæstánægður með meðferðina. Hann
grunaði að Holmes hefði verið viðriðinn innbrotið og
tók hann því í gíslingu. Klámmyndaleikarinn var pynt-
aður þar til hann gaf upp hver hefði staðið að baki
verknaðinum.
Þremur dögum eftir innbrotið mættu óboðnir gestir
að Wonderland stræti 8763. Þeir börðu Ron Launius,
DeVerell, Richardson og Miller til dauða með stálpípu.
Susan Launius lifði árásina af alvarlega slösuð. David
Lind var svo lánsamur að eyða nóttinni á vændishúsi og
var því ekki heima.
Fljótlega bárust böndin að Holmes. Talið var að hann
hefði myrt heimilismenn Wonderland vegna ósættis um
skiptingu þýfisins. Frásögn Holmes var á aðra leið.
Hann viðurkenndi að hafa verið viðstaddur morðin en
ekki sem gerandi heldur sem gísl. Hann sagði að morð-
ingjarnir hefðu látið hann fylgjast með voðaverkunum
sem viðvörun um hvað hefði getið komið fyrir hann
sjálfan. Fyrir dómi gaf Holmes ekki upp hver morðing-
inn væri. Kviðdómur taldi sögu Holmes líklega og hann
var því sýknaður af morðunum. Hann var þó dæmdur í
nokkurra mánaða fangelsi fyrir að vitna ekki gegn
Nash.
Annað hljóð var komið í strokkinn ári síðar þegar
Nash var dreginn fyrir dóm. Þá vitnaði klámstjarnan
gegn gamla vini sínum og sakaði hann um morðin við
Wonderland stræti. Vitnisburðurinn nægði þó ekki til
þess að sakfella Nash. Kviðdómurinn komst ekki að
niðurstöðu þar sem eitt atkvæði féll Nash í vil. Það var
ung stúlka sem taldi hann saklausan. Síðar viðurkenndi
Nash að hann hefði mútað stúlkunni.
Klámgoðið Holmes átti ekki sjö dagana sæla. Hann
óttaðist um líf sitt eftir að hafa vitnað gegn Nash og var
áfram í fjötrum fíkniefna. Hann sýktist af alnæmi árið
1986 og lést af völdum sjúkdómsins tveimur árum síðar.
Árið 2001, tuttugu árum eftir að morðin voru framin,
var Eddie Nash dæmdur fyrir fíkniefnasmygl og pen-
ingaþvott. Þá, í fyrsta skipti, tjáði hann sig um Won-
derland morðin. Hann viðurkenndi að hafa sent menn
til þess að endurheimta ránsfenginn en harðneitaði að
hafa skipulagt morðin. Hann var dæmdur í fjögurra og
hálfs árs í fangelsi. Hver myrti fjórmenningana á Won-
derland stræti er því enn óupplýst.
Ingibjörg Friðriksdóttir if@mbl.is
Óhugnaður
í Los
Angeles
Holmes var meðal annars sakaður um morðin.
’
Klámkóngurinn var pyntaður
þar til hann gaf upp hver hefði
staðið að baki verknaðinum.
Þremur dögum eftir innbrotið mættu
óboðnir gestir að Wonderland stræti.
Eric Bogosian lék Eddie Nash í kvikmyndinni Wonderland.
Á þessum degi
1. júlí 1981