Helgafell - 01.05.1942, Blaðsíða 53

BÓKMENNTIR
139
fátíðum og fagurlegum hætti: Hann
vill fyrst og fremst „halda í“ þau
æðstu sameiginlegu hugsjónaverð-
mæti, sannleika, frelsi og réttlæti, sem
nú er ógnað af öfugbyltingu nazisma,
fasisma og afturhalds um heim allan,
fremur en nokkru sinni fyrr. Því að
þótt þessar hugsjónir hafi jafnan átt
misjöfnu gengi að fagna í lífi þjóða og
einstaklinga, hefur þeim ekki verið aj-
neitað fyrr en nú með fræðilegum rök-
stuðningi og samræmdum aðgerðum,
eins og þar, sem nazismi og fasismi
hafa komizt til valda. En einnig í lýð-
ræðislöndum kemur sami andi fram
hjá dulbúnum frændöflum og fálmur-
um öfugbyltingarstefnunnar. Gagnvart
bókmenntum og listum birtist stefna
þessi þar með þeim hætti, að reynt
er, að dæmi Hitlers, að bendla alla þá
rithöfunda og listamenn, sem eru for-
mælendur frjálsrar hugsunar, við
kommúnisma eða aðrar stefnur í þjóð-
málum og listum, sem talið er að ekki
eigi vinsældum að fagna hjá meiri hluta
kjósenda. Lítið, en nærtækt dæmi má
nefna um þetta, þar sem Thomas
Mann kemur sjálfur við sögu.
í þýddri grein, sem birtist í íslenzku
landsmálablaði, eftir amerískan blaða-
mann, lítt merkan, er Thomas Mann,
ásamt stórskáldum, eins og Theodor
Dreiser og Upton Sinclair, talinn með-
al þeirra rithöfunda, ,,er láti nota sig
til framdráttar dulbúinni klíku einræð-
issinna“ (þ. e. kommúnista). Blaða-
snápur þessi þykist þess jafnvel um-
kominn að fara þeim óvirðingarorðum
um þessa og aðra fræga rithöfunda, er
hann nefnir í sömu andrá, að þeir séu
,,hégómagjarnir menn“, „auðtrúa sál-
ir“, ,,ginningarfífl“ og þar fram eftir
götunum, og beinir sterkum aðvörunar-
orðum til grandvarra borgara um að
forðast þvílíka.
Þótt ekki séu ýkjamerkir að þessari
grein nautarnir, er það mjög svo at-
hyglisvert tímanna tákn, að reynt er
að bendla rithöfund eins og Thomas
Mann við byltingu og landráð fyrir það
eitt að hafa haldið í „borgaralega" lífs-
skoðun frá þeim tíma, er virðingin fyrir
frjálsri hugsun var aðalsmerki hennar.
Líka er vert að gefa því gaum, að hinu
íslenzka blaði þykir svo mikið til grein-
arinnar koma, að það birtir hana eigi
aðeins í þýðingu, heldur fylgir henni
úr garði með lofsamlegum formála,
leggur út af henni í forustugrein og
heimfærir efni hennar til dæma úr ís-
lenzku lista- og menntalífi, á þann
hátt, að bera sumum ágætustu rithöf-
undum og menntamönnum vorum á
brýn þjónustusemi við þjóðhættulega,
erlenda áróðursstarfsemi og skiljast við
þá með hótun, ef þeir bæti ekki ráð
sitt.
Um hvað stendur „lista-
mannadeilan“ ?
í blaðaumræðum þeim, sem fram
hafa farið um vantraust íslenzkra lista-
manna á formanni Menntamálaráðs,
hefur enn að miklu leyti verið gengið
á bug við það, sem er í raun réttri aðai-
tilefni „listamannadeilunnar". En það
er sú alkunna afstaða formannsins, að
telja sér og ráði sínu heimilt að dæma
listamenn til umbunar eða refsingar
eftir stjórnmálaskoðunum þeirra og
segja þeim þannig ,,óbeint“ fyrir verk-
um. Formanninum ber sú viðurkenn-
ing, að hann er sjaldan myrkur í máli,
enda hefur hann túlkað þessa skoðun
sína um langt skeið við öll hugsanleg
tækifæri fyrir hönd sína og ráðsins, án
þess að mótmæli hafi komið fram op-
inberlega frá samráðsmönnum hans.
Einkum hafa þó yfirlýsingar hans í
þessa átt verið ótvíræðar, síðan einn
samverkamanna hans reyndi að bera
stjórnmálahlutdrægni af ráðinu.
Fullvíst verður að telja, að formaður-
inn beiti áhrifum sínum innan ráðsins
til þess að koma þar skoðunum sínum