Morgunblaðið - 15.01.2013, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. JANÚAR 2013
Parki býður upp á
fjölbreyttar lausnir
í loftakerfum
Mono hjóðísogsloftin frá Rockfon eru án
allra sýnilegra samskeyta og gefa rýminu
stílhreint yfirbragð. Einnig býður Parki upp
á hefðbundin kerfisloft af ýmsum gerðum.
Loftin eru ofnæmisprófuð með 15 ára
ábyrgð.
Láttu drauminn rætast hjá okkur.
Dalvegi 10-14 ▪ 201 Kópavogur ▪ Sími: 595 0570 ▪ parki.is
Enn einu sinni er
fjallað um háfjallaveiki
í fjölmiðlum. Nú vegna
þess að þau tvö sem
nýlega ætluðu að klífa
Acongagua (rétt undir
7.000 metrunum á
hæð) urðu alvarlega
veik. Sem betur fer
gekk allt að óskum og
þau sluppu heil á húfi.
Sum okkar hlutfalls-
lega fáu hér á landi
sem oft höfum klifið yfir 5.000
metrana búum yfir margvíslegri
reynslu af hæðaraðlögun. Skemmst
er frá að segja að háfjallaveiki eða
umtalsverð foreinkenni hennar eru
ekki sjálfsagðir eða öruggir fylgi-
fiskar ferða á fjöll á hæðarbilinu
um það bil 3.500-8.500 m og heldur
ekki ferða til hálendra landa (2.700
til 2.800 metra og þar yfir).
Hér eru nokkur mikilvæg atriði
sem verður að hafa í huga. Set þau
fram í von um að umræða um hæð-
araðlögun verði jarðbundin og und-
irbúningur fyrir hæðarferðir fólks
batni. Set mig ekki á háan hest.
1. Hæðaraðlögun er einstaklings-
bundin og hana er lítt hægt að
þjálfa.
2. Gera verður greinarmun á for-
einkennum eins og höfuðverk,
ógleði eða vægum jafnvægistrufl-
unum og eiginlegri háfjallaveiki
(lungna- eða heilabjúg).
3. Hæðaraðlögun fer fram í ein-
staklingsbundnum takti við daglega
hækkun fólks og fer eftir svefnstað.
Er hann í hæstu stöðu dagsins eða
neðar?
4. Til að hæðaraðlagast fyrir
+4.000 m tind þarf að meðaltali
a.m.k. 3-4 daga upp- og nið-
urgöngur í 2.000-3.500 m hæð. Fjall
+5.000 m þarf um viku og aðlögun í
yfir 4.000 m. Áfram svo: +6.000 m
tvær vikur, +7.000 m þrjár og
+8.000 fjórar vikur og þarna á milli
má svo giska á dagafjölda og aðlög-
unarhæðir.
5. Gönguhraði skiptir miklu máli,
hæg ganga er mikil dyggð – þó ekki
of hæg því tíminn hæst á fjallinu
skiptir máli. Má ekki vera of lang-
ur. Nægur matur, nægur drykkur
og svefn eru líka þungvæg atriði.
Mjög algengt er að þarna geri
menn mistök eða nái ekki að hvíl-
ast. Auðvitað er gott þrek mik-
ilvægt til að halda dampi enda þótt
það sé ekki beintengt við aðlög-
unina
6. Menn eiga ekki að nota lyf sem
fyrirbyggjandi aðgerð.
Þau hafa hliðaráhrif
(t.d. þétt þvaglát sem
trufla svefn) og gera
oft að verkum að önn-
ur lyf sem þarf á að
halda í neyðartilvikum
geta virkað verr eða
illa. Svo er það um-
deilanlegt (raunar al-
rangt að mínu mati)
að stunda „doping“
við þessa útiveru eða
íþrótt. Enginn mara-
þonhlaupari með fulla
sjálfsvirðingu tekur inn lyf fyrir
hlaup. Lyf í háfjallaferðum á að
taka inn við einkennum eða veiki,
svo sem íbúfen við höfuðverk eða
2-3 fljótvirk lyf séu menn komnir
með föst einkenni háfjallaveiki, sbr.
í Argentínu nú í janúar. CERTEC-
pokar (samanleggjanlegir þrýsti-
klefar) eru hafðir með í mörgum
leiðöngrum og skipta oftast sköpum
áður en menn halda sem allra fyrst
niður fjallið.
7. Áhugafólk jafnt sem reyndir
fjallamenn verða að taka skrefin á
hærri og hærri tinda í áföngum.
Ekki er ráðlegt að byrja á 6.000 m
eða 7.000 m tindi enda þótt stund-
um gangi það upp ef fjallið er létt
fyrir sinn flokk og menn gera allt
rétt (sbr. Kilimanjaro). Flestir sem
ná árangri á 6.000-8.000 m tindum
hefja sína reynslusöfnun heima fyr-
ir og í Ölpunum. Reynsla af al-
mennri fjallamennsku (líka hér á
landi) er um margt ólík reynslu úr
háfjallamennsku.
Ég hef heyrt af allmörgum Ís-
lendingum sem hafa lent í vandræð-
um með hæðaraðlögun sína og tel
meginástæðuna í flestum tilvikum
vera tvíþætta: Of stór byrjunarbiti
og of mikil hraði á of fáum dögum.
Hjá þessu er jafnan hægt að kom-
ast. Vandinn er töluvert bundinn
við vinsælustu fjöllin, Mont Blanc,
Kilimanjaró, Elbrus og Acongagua,
enda búið að stytta og „straumlínu-
laga“ marga ferðina þangað á veg-
um ferðaskrifstofa eða einfaldlega í
meðförum fólks á eigin vegum sem
ekki hefur næga reynslu.
Eftir Ara Trausta
Guðmundsson
» Sett eru fram
nokkur mikilvæg
atriði sem hafa ber í
huga í háfjallaferðum
og fyrir þær.
Ari Trausti
Guðmundsson
Höfundur er fjallamaður til margra
ára, heima og heiman.
Háfjallaveiki
er ekki lögmál
Tveir helstu lög-
spekingar Sjálfstæð-
isflokksins fyrir 70
árum, Bjarni Bene-
diktsson og Gunnar
Thoroddsen, áttu sér
draum um nýja
stjórnarskrá, sem Ís-
lendingar semdu al-
farið sjálfir. En
draumurinn hefur
enn ekki ræst vegna
þess að alltaf voru einhverjir sem
komu í veg fyrir einróma niður-
stöðu stjórnarskrárnefndanna
sem vinna áttu verkið. Beitt var
neitunarvaldi, farið „á hnefanum“
við að ónýta málið svo að notað
sé orðalag Guðna Ágústssonar í
Morgunblaðsgrein um stjórnar-
skrármálið. Talsmenn allra flokka
hétu nýrri stjórnarskrá 1943 og
1944 og í nýársávarpi sinu 1949
brýndi Sveinn Björnsson forseti
stjórnmálamenn til að efna lof-
orðið. Á Varðarfundi 1953 greindi
Bjarni Benediktsson formaður
stjórnarskrárnefndar, sem þá
starfaði, frá nokkrum nýmælum í
nýrri stjórnarskrá, og er mörg
svipuð nýmæli að finna í frum-
varpi stjórnlagaráðs 60 árum síð-
ar. En stjórnarskráin, sem Bjarni
vann að, varð ekki að veruleika,
einkum vegna deilna um kosn-
ingar og kjördæmaskipan.
1942 og 1959 fóru Bjarni og
Gunnar „á hnefanum“
1959 voru þeir Bjarni og Gunn-
ar búnir að fá nóg af þessu rétt
eins og 1942 þegar ákvæðum
stjórnarskrár um alþingiskosn-
ingar var breytt gegn hatrammri
andstöðu annars stærsta stjórn-
málaflokksins. 1959 gerðist þetta
aftur gegn andstöðu sama flokks.
Bjarni og Gunnar töldu sig knúna
til þess eftir 30 ára þref, þegar
annað dugði ekki, að fara „á hnef-
anum“ eins og Guðni Ágústsson
segir að Jóhanna Sigurðardóttir
ætli að gera nú. Guðni fjallar í
greininni um draum Gunnars,
sem ekki rættist og gefur í skyn
að hann hafi fallið á tíma af því
að hann hafi ekki viljað fara „á
hnefanum“ með nýja stjórnarskrá
1983. Samt fór hann „á hnef-
anum“ 1942 og 1959. En hver er
„hnefinn“ sem Guðni talar um?
1942 og 1959 fólst
hann í úrslitum
tvennra þingkosn-
inga. Þjóðin skar úr.
Nú felst „hnefinn“ í
úrslitum þjóðar-
atkvæðagreiðslu sl.
haust og að þjóðin fái
stjórnarskrá sem
meirihlutinn vill, rétt
eins og gerðist um
breytingar á kosn-
ingakaflanum 1942
og 1959. En nú fara
þeir mikinn sem í raun stefna að
því að draumur Bjarna og Gunn-
ars verði að engu og þjóðin fái
ekki að segja sitt.
Draumur Framsóknar
næstu 70 ár?
Þeir sem í raun vilja hafa
gömlu stjórnarskrána áfram,
setja það skilyrði að einhugur
verði á Alþingi um hana þótt vit-
að sé að þetta skilyrði hefur orðið
til þess að draumur Bjarna hefur
ekki ræst í 70 ár og kannski ekki
næstu 70 í viðbót ef áfram verður
haldið á braut neitunarvalds
harðsnúins minnihluta. Þetta er
klökkt fyrir flokk Guðna Ágústs-
sonar, Framsóknarflokkinn, sem
gerði nýja stjórnarskrá að einu
helsta kosningamáli sínu 2009.
Síðan þá hefur málið verið í ferli í
gegnum Alþingi, þjóðfund, stjórn-
arskrárnefnd, stjórnlagaráð og nú
síðast aftur hjá Alþingi og í
þjóðaratkvæðagreiðslu. Það
hryggir mig ef framsóknarmenn
ætla nú að leggjast í baráttu
gegn því að draumur Bjarna og
Gunnars og þeirra sjálfra rætist
og ganga í lið með þeim sem gera
atlögu að sem flestum atriðum
nýju stjórnarskrárinnar, oft með
því að ala á misskilningi og mis-
túlka greinar. Í grein Guðna
Ágústssonar er því til dæmis enn
og aftur haldið fram að lands-
byggðin fái aðeins 11 þingmenn.
Þó stendur skýrum stöfum í
stjórnarskrárfrumvarpinu að „at-
kvæði kjósenda alls staðar á land-
inu vega jafnt“. Það merkir að
landsbyggðin á rétt á að ráðstafa
23 þingsætum en ekki 11 eins og
hver étur upp eftir öðrum.
Til að tryggja stöðu minnstu
kjördæmanna enn frekar er
ákvæði um að binda megi allt að
30 þingsæti við kjördæmi svo að
öll nái sínu. Og af því að heimilt
er að fjölga kjördæmunum upp í
átta er hægt að tryggja að raddir
sem flestra landsvæða heyrist á
Alþingi og styrkt séu tengsl al-
þingismanna og kjósenda.
Ekki lengur utanþingsstjórn
forsetans eins
Því er haldið fram að innleiða
eigi stjórnkerfi sem ekki eigi sinn
líka á Vesturlöndum og er frum-
varpið þó byggt á bestu fyrir-
myndum, sem hægt er að finna í
stjórnarskrám vestrænna þing-
ræðislanda. Sagt er að völd for-
seta stóraukist en því er öfugt
farið.
Þannig er í nýju stjórnar-
skránni tekið það vald af forset-
anum, sem hann hefur haft á lýð-
veldistímanum, að geta myndað
utanþingsstjórnir upp á eigin
spýtur með gamla laginu. Þetta
hefur verið mikið og oft dulið
vald, oft sterkasta vald hans,
samanber þrýstingur Sveins
Björnssonar á stjórnarmyndanir
1947 og 1950 og Kristjáns Eld-
járn í janúar 1980, sem var með
utanþingsstjórn undir forsæti Jó-
hannesar Nordal uppi í erminni
ef þingið gæfist upp.
Í núgildandi stjórnarskrá eru
engin ákvæði um hvernig hægt sé
að mynda stjórn og forsetinn hef-
ur því býsna mikið svigrúm til að
draga sér vald, en í nýju stjórn-
arskránni eru settar um þetta
verklagsreglur að bestu erlendri
fyrirmynd.
Guðni Ágústsson segir að frum-
varpið verði því umdeildara sem
lengra líður. Sama gerðist 1942
og 1959 þegar andstæðingar um-
bótanna reyndu að koma í veg
fyrir þær með því að herða róður-
inn gegn þeim sem mest þeir
máttu. Vonandi tekur stuðnings-
fólk Framsóknarflokksins ekki
þátt í slíkum leik nú.
Eftir Ómar
Ragnarsson
»Krafan um neitunar-
vald minnihlutans
hefur ítrekað komið í
veg fyrir að 70 ára
draumur Bjarna Bene-
diktssonar og Gunnars
Thoroddsen hafi ræst.
Ómar Ragnarsson
Höfundur sat í stjórnlagaráði.
Bjarni Ben. og Gunnar Thor.
áttu draum – en fóru „á hnef-
anum“ ef annað dugði ekki
Móttaka aðsendra
greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi um-
ræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu
greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt
í notkun og tryggir öryggi í samskiptum
milli starfsfólks Morgunblaðsins og höf-
unda. Morgunblaðið birtir ekki greinar
sem einnig eru sendar eru á aðra miðla.
Að senda grein
Kerfið er aðgengilegt undir Morgun-
blaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist
felligluggi þar sem liðurinn "Senda inn
grein" er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er
notað þarf notandinn að nýskrá sig inn í
kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja
hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem not-
anda í kerfið nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið.
Hægt er að senda greinar allan sólar-
hringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk
Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.