Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.04.2013, Blaðsíða 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.4. 2013
Menning
Í
ár fögnum við 350 ára afmæli Árna Magnússonar og
það eru að segja má fyrstu stóru tímamótin síðan
fyrstu handritin komu heim árið 1971, en þau síðustu
voru afhent árið 1997,“ segir Guðrún Nordal, for-
stöðumaður Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum
fræðum.
Árni Magnússon handritasafnari fæddist árið 1663 og lést
árið 1730. Í tilefni afmælisins hefur Árnastofnun kynnt verk-
efni sem kallast Handritin alla leið heim en það byggist á sex
litlum sýningum á jafn mörgum stöðum á landinu.
Á hverri sýningu verður eitt handrit í stofnuninni tengt við-
komandi héraði og þannig minnt á hvaðan þau komu upp-
haflega. Hverju handriti hefur verið fengin „fóstra“ sem opnar
sýninguna, þar sem endurgerð viðkomandi handrits verður til
sýnis í útstillingu með allrahanda upplýsingum. Fóstrurnar
eru frú Vigdís Finnbogadóttir, Bragi Valdimar Skúlason texta-
smiður, Charlotte Böving leikari, Kjartan Sveinsson tónlist-
armaður, Ragnar Stefánsson jarðskjálftafræðingur, Hugleikur
Dagsson teiknari og Steinunn Sigurðardóttir fatahönnuður.
Hönnuðir sýninganna eru Finnur Arnar Arnarson og Sigrún
Sigvaldadóttir. Sýningarnar eru haldnar í samvinnu við heima-
menn og söfn á hverjum stað og styrkt af menningarráðum
landshlutanna. Fyrsta sýningin verður opnuð í Tjarnarlundi í
Saurbæ nú á sunnudag, 28. apríl, þegar Kjartan Sveinsson
tónlistarmaður kemur þangað með endurgerð Staðarhólsbókar
rímna. Aðrar sýningar verða í Vigur, á Þingeyrum í Húna-
þingi, Dalvík, Skriðuklaustri og Eyrarbakka.
Þjóðþekktar handritafóstrur
„Á þessu afmælisári Árna, og með þessum sýningum úti um
landið, langar okkur að vekja athygli á safninu og ekki síst
vekja áhuga ungs fólks á því og þeim margslungna arfi sem
felst í handritunum,“ segir Guðrún Nordal. „Við viljum fara
með þau alla leið heim í héruðin til að minna Íslendinga á að
þau komu víða að. Árni fór um allt landið og safnaði hand-
ritum og handritabrotum og segja má að hvert svæði eigi dýr-
gripi í safninu.“
Sex handrit hafa verið valin á sýningarnar, sem fulltrúar
allra hinna, og hefur Hersteinn Brynjólfsson forvörður búið til
þær eftirmyndir frumeintakanna sem sýndar verða.
„Hvert handrit fær fóstru sem er þjóðþekktur einstaklingur.
Fóstran tekur það að sér, fræðist um það, fer svo með eft-
irgerðina og sýninguna heim í héruðin, ásamt fræðimanni af
stofnuninni,“ segir Guðrún. Menningarfulltrúar og söfnin á
hverjum stað hafa verið með í ráðum um framsetninguna. „Í
þessu verkefni ræktum við samstarf við fjölda fólks og stofn-
anir út um allt land og það hefur verið afar ánægjulegt.
Við fylgjum verkefninu síðan eftir í haust og næsta vetur,
þegar safnkennari okkar fer í skóla á landsbyggðinni og
fræðir börnin um handritin.“
Menningarauðlind okkar
Guðrún segir mikilvægt að minna fólk
á þá fjársjóði sem handritin eru.
„Við erum sífellt að rannsaka þau.
Rannsóknir eru nauðsynlegar til þess
að draga fram nýja þekkingu og end-
urskoða hugmyndir okkar um fortíðina.
Rétt eins og við þurfum rannsóknir til
að skilja náttúruna og umhverfi okkar,
þurfum við rannsóknir til að skapa nýja
þekkingu á sögu okkar og menningu.
Við rannsökum ekki aðeins textana
sem handritin geyma, heldur hvernig
þau eru búin til, skrifuð og lýst. Það
er mikil tónlist í handritunum, og
myndlist, auk þess sem þau eru
afar merkilegir gripir í sjálfu
sér. Hvert handrit er einstakt,
og hvert þeirra á sína sögu.
Elstu handritabrotin eru frá
tólftu öld, og síðan eigum við
margskonar handrit frá hverri
öld. Þetta er mjög lifandi arf-
ur og allir geta fundið eitthvað
áhugavert í þeim, því efnið er svo
fjölbreytt. Allskonar sögur og kvæði,
annálar, myndabækur, tónlist, helgi-
sögur, lög, lærdómsrit, þýðingar, skjöl,
riddarasögur, rímur, svo ekki sé minnst á Íslend-
ingasögurnar. Handritin sem verða sýnd á sýningunum sýna
vel fjölbreytni safnsins.“
Guðrún segir ekkert lát á áhuga erlendis á sagnaarfinum og
hafi tilnefning handritaarfsins á lista UNESCO yfir „Minni
heimsins“ árið 2009 verið rík staðfesting á erindi þeirra við
umheiminn. Fyrir tveimur árum komu Íslendingasögurnar út í
nýjum þýskum þýðingum, ekki er langt síðan nýjar enskar
þýðingar komu á markað og á þessu ári koma þær út í nýjum
þýðingum á dönsku, sænsku og norsku.
„Sögurnar, og ekki síður eddukvæðin, hafa alltaf verið nýtt
af listamönnum og í allskyns margmiðlun. Verið er að
rannsaka efnið sem handritin geyma um allan
heim. Nú er unnið að því að miðla þeim á staf-
rænu formi og er hægt að skoða mörg þeirra á
netinu. Fræðimenn og allir sem áhuga hafa geta
því notið frumheimildanna hvar sem þeir
eru staddir.“
Guðrún segir að á þessu afmælisári
Árna sé áhugavert að leiða hugann að
handritamálinu, sem hafi verið merkilegt
milliríkjamál og athyglisvert hvernig
Danir og Íslendingar leystu þá deilu.
„Á sama tíma og við deildum um
handritin, sem eru menningarauðlind
okkar, þá vorum við að deila við Breta
um yfirráðin yfir annarri auðlind, fiski-
miðunum. Þessar deilur voru fyrirferð-
armiklar á sjötta og sjöunda áratugnum
í okkar sögu og leystust báðar, á ekki
ólíkum tíma. Í dag kann fólki að finn-
ast eðlilegt að við höfum fengið handritin
og að við höfum yfirráð yfir fiskimiðunum,
en það var alls ekki svo á þessum tímum.
Þegar handritin komu heim á síðasta
vetrardegi árið 1971 þá var hátíð í sam-
félaginu, enda var það stórkostlegur
áfangi að fá þessa fjársjóði heim. Þá voru
handritin flutt heim til Reykjavíkur en
með þessum sýningum í sumar erum við að
flytja þau með táknrænum hætti alla leið heim.“
Fóstrurnar og forstöðumaðurinn raða sér upp fyrir aftan Flateyjarbók í Árnastofnun. Frá vinstri: Charlotte Böving, Bragi Valdimar Skúlason, Kjartan Sveinsson, Vigdís Finnbogadóttir, Steinunn Sigurð-
ardóttir, Hugleikur Dagsson og Guðrún Nordal. Á myndina vantar Ragnar Stefánsson. Á neðri myndinni má sjá „skúlptúrinn“ sem kynnir Flateyjarbók og verður sýndur á Þingeyrum.
Morgunblaðið/Einar Falur
FÓSTRUR KYNNA FJÁRSJÓÐI ÁRNASTOFNUNAR Á SÝNINGUM ÚTI UM LANDIÐ
Handritin flutt alla leið heim
„HVERT HANDRIT ER EINSTAKT OG HVERT ÞEIRRA Á SÍNA SÖGU,“ SEGIR GUÐRÚN NORDAL, FORSTÖÐUMAÐUR STOFNUNAR ÁRNA MAGNÚSSONAR.
Í TILEFNI ÞESS AÐ 350 ÁR ERU FRÁ AFMÆLI ÁRNA VERÐA Í SUMAR SETTAR UPP SEX NÝSTÁRLEGAR SÝNINGAR UM VALIN HANDRIT Í SAFNINU.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is