Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.05.2014, Blaðsíða 47

að hann tapaði naumlega fyrir Kennedy, í kosningum
sem þóttu ekki þær áreiðanlegustu í bandarískri
sögu.
Seinna tókst fjölmiðlum að koma Víetnamstríðinu
yfir á Nixon, sem var þó sá forsetinn sem lauk
styrjöldinni og fékk Kissinger, öryggisráðgjafi og ut-
anríkisráðherra forsetans, friðarverðlaun Nóbels fyr-
ir það.
Maður Rússa
Pútín er ekki í raunverulegu stríði, enn sem komið er
og nokkrar vonir standa til þess að mál muni ekki
fara svo afleitlega, þótt illa horfi. En „sigur“ Pútíns á
Krím og sú hrifningaralda, sem reis heima fyrir,
verður ekki eilíf sæla. Og vinsældirnar haldast ekki
nema þær fái sífellt nýjan vind í sín segl.
Krafan stendur nú á Pútín að skilja ekki fólkið í
austurhluta Úkraínu, sem vill halla sér að Rússum,
vegalaust eftir. En það er mun flóknara dæmi en
Krím.
Það skín í gegnum tal vestrænna leiðtoga (ef þeir
rísa undir því heiti) að þeir „skilja þetta með Krím“.
Skaginn sá hafi um aldir verið einn af glitmestu stein-
unum í rússnesku krúnunni, hvort sem keisararnir
báru hana eða Stalín og kónar hans í Kreml. Úkraína,
sem slík, er allt önnur saga. Þar eiga ekki Rússar
sama tilkall, þótt skilgreiningin um „áhrifasvæði“
hangi vissulega í loftinu.
Fræðimenn og fréttaskýrendur telja nú margir lík-
legast að „Úkraínudeilan“ endi með því, að landinu
verði skipt með striki, samþykktu af Öryggisráðinu.
En svo enn sé vitnað í fordæmi sögunnar þá er það
eitt einkenni þess, að heimurinn hafi gefist upp á að
leysa mál að dregin séu ný strik á landakort. En
vandamálið hefur þó sjaldnast gufað upp við það.
Strik var dregið á milli Kóreu syðri og nyrðri. Strik
voru dregin í kringum Ísrael 1948. Strik var dregið á
Kýpur. Stór strik voru dregin á Indlandsskaga á milli
Indlands, Bangladesh, Pakistans og Kasmír. Strik
var dregið á Írlandi og fleiri slík strik mætti nefna.
Landamæri voru hins vegar strokuð út eins og hver
önnur strik í Júgóslavíu, og hugsunin var áþekk.
Þessi aðferð hefur hvergi reynst vel, þótt hlaupa
hafi mátt frá vandanum, og skilja hann eftir í salti,
jafnvel í áratugi. En þær eru margar púðurtunnurnar
sem enn eru til staðar, þar sem menn leystu vanda-
málin með nýjum strikum. Pútín komst upp með að
draga nokkur strik í Georgíu, sem stækkuðu hans
hlut og því þykir mörgum líklegt að þess konar strik
séu einmitt lokamark hans í Úkraínu.
Sandurinn rennur á milli glasa
En þótt Pútín sé hetja hjá sínum heimamönnum
núna, þá gengur klukkan í þessari refskák ekki ein-
göngu á stjórnvöld í Kiev og vestræna fyrirmenn.
Hún gengur líka á kónginn í Kreml og taflið getur því
breyst undrahratt. Efnahagur Rússlands stendur
ekki styrkum fótum og tíminn frá falli kommúnism-
ans hefur verið illa nýttur. Hópur manna hefur geng-
ið um landið rænandi og ruplandi og þar voru ekki
neinir litlir, skítugir vasaþjófar á ferð. Fjármunir
fuku úr landi í villur og hallir í háborgum Evrópu, og
því næst í snekkjur, fótboltalið og fínirí af slíku tagi.
Þá fjármuni þurfti að brúka í uppbyggingu Rússlands
og í endurbætur á innri gerð hins mikla nýfrjálsa
lands, sem gæfi svo mikið af sér, væri vel með það
farið. (Sama sagan var og er í Úkraínu.)
Spilling er viðloðandi í Rússlandi og því berst þang-
að lítil fjárfesting frá útlöndum.
Refsiaðgerðir Bandaríkjanna og Evrópusambands-
ins hafa vissulega verið aumar og sumar þeirra verið
hreinir sýndargerningar. En Rússland má ekki við
mjög miklu og einkum er tíminn til að standa af sér
efnahagsþvinganir mun naumari en margir mundu
ætla.
En það þýðir ekki að óhætt sé að vanmeta Pútín
forseta. Hann hefur þegar sýnt að það gera menn
ekki ókeypis.
Pútín sýndi mikinn pólitískan styrk þegar hann
hvarf úr forsetaembættinu um hríð til að uppfylla
stjórnskipuleg formsatriði, en glutraði þó ekki völd-
um sínum niður við það, sem hæglega gat gerst.
Hann náði Krímskaga lipurlega undir sig, án þess að
senda herlið á vettvang. Heimamenn og aðsendir
undirróðursmenn unnu sitt verk óaðfinnanlega, horft
frá kögunarhólnum Kreml.
En eins og áður sagði er eystrihluti Úkraínu önnur
Ella en Krím. Mörk svæða eru óljósari og samsetning
íbúa ekki einsleit. Pútín mun því ekki fá eins frítt spil
þar og á Krím. En svo undarlega sem það hljómar
kemst hann sennilega ekki hjá því að beita afli og ná
árangri þar. Mistakist það snýr rússneskur almenn-
ingur sennilega við honum bakinu. Sami hópurinn og
klappaði mest fyrir Krím-ævintýrinu.
Hin sovéska sögutúlkun stendur enn
Pútín lagar veruleikann í hendi sér. Bæði þann sem
nú er helst í sviðsljósinu og eins þann sem sagan
geymir. Hann sagði í Rauðatorgsræðunni að Rúss-
land (Sovétríkin) hefði bjargað Evrópu undan fasism-
anum. Það er rétt að herir Hitlers guldu að lokum af-
hroð á víðlendum Rússlands og voru seigbítandi
vetrarveður skæður andstæðingur innrásarhers, eins
og Napóleon keisari reyndi forðum tíð. En sovéther-
inn barðist auðvitað fast og hafði að lokum betur. En
það segir ekki alla söguna um frelsun undan fasisma.
Á Rauðatorginu var fagnað lokum heimsstyrjald-
arinnar 1941-1945. Rússar viðurkenna ekki að sú
styrjöld hafi staðið nema rétt tæp 4 ár. Þeir tala ekki
um heimsstyrjöldina 1939-1945 eins og annars staðar
er víðast gert. Og það er skýring á því. Og hún er dá-
lítið óþægileg. Hitler var með griðasáttmála við Stal-
ín upp á vasann þegar hann hóf sína heimsstyrjöld og
saman bútuðu þeir félagarnir sundur Pólland í góðri
sátt í upphafi þeirrar styrjaldar. Kommúnistar og
sósíalistar í Vestur-Evrópu tóku mið af þessu. Líka á
Íslandi. Þess vegna var bresku hernámsliði illa tekið
af þeim og þess vegna var hrópað um Finnagaldur
þegar Íslendingar sýndu Finnum samúð vegna inn-
rásar Sovétríkjanna í Finnland. Þessi hópur Íslend-
inga fór ekki að amast við Hitler fyrr en að fjandinn
sá rauf griðasáttmálann góða við Stalín.
Hitler gat því beitt öllu sínu liði í vesturátt í krafti
trúar á því, að griðasáttmálinn héldi. Síðari tíma skjöl
sýna að Stalín vildi ekkert gera sem styggja kynni
Hitler. Hann vissi sem var, að sovétherinn var al-
gjörlega óviðbúinn bardaga við Þjóðverja. Í ofsókn-
aræði hafði Stalín að auki látið taka tugi þúsunda yf-
irmanna í hernum af lífi á árunum fyrir stríð. Sú
blóðtaka var ein skýringin á því að þýskur her gat ætt
svo fyrirstöðulítið yfir gresjur Rússlands á fyrstu
dögum stríðsins og hvers vegna mannfall Sovétríkj-
anna í stríðinu varð svo ógurlegt þar eystra. En Hit-
ler gat hins vegar ekki beitt öllu afli sínu gagnvart
Rússum. Hann varð að hafa viðbúnað í vesturhluta
Evrópu til að draga úr líkum á landgöngu þar og síð-
ar berjast við her bandamanna í Afríku og tapa þeim
slag, þrátt fyrir snilld Rommels. Og Vesturlönd
sendu ógrynni hjálpargagna til að styrkja Rússa í
vörn sinni og töpuðu miklum mannskap og tækjum
við þá aðstoð.
Staðreyndin er sú, að hefði Hitler ekki rofið griða-
sáttmálann góða við Stalín er ekkert sem bendir til
þess að Sovétríkin hefðu lyft litlafingri gagnvart
Þýskalandi Hitlers. Stalín neitaði að trúa því að Hitl-
er sviki griðasáttmálann þar til á innrásardaginn
sjálfan. Hann kaus að taka ekki mark á sínum bestu
njósnurum og blés á aðvaranir Churchills, sem hann
taldi að væri að ýta sér út í stríðsæfingar til að ögra
Hitler til árása á Rússa, af eigingjörnum ástæðum
Breta. Þetta eru allt sögulegar staðreyndir eða sögu-
leg líkindi sem hafa aldrei passað inn í hetjusöguna í
Kreml, hvorki í tíð Stalíns, Krútsjefs né Pútíns. Árás-
in á Sovétríkin og hetjuleg barátta vanbúins Rauða-
hers varð Hitler vissulega erfið.
En skriftin á veggnum, sem sagði fyrir um að Hit-
ler yrði að lokum undir, var árás Japana á Pearl
Harbour og stríðsyfirlýsing Hitlers gagnvart Banda-
ríkjunum í kjölfarið. Sú stríðsyfirlýsing reyndist hið
eiginlega sjálfsmorðsbréf þýska nasismans.
Morgunblaðið/Ómar
*Hitler var með griðasáttmálavið Stalín upp á vasann þegarhann hóf sína heimsstyrjöld og sam-
an bútuðu þeir félagarnir sundur
Pólland í góðri sátt í upphafi þeirrar
styrjaldar. Kommúnistar og sósíal-
istar í Vestur-Evrópu tóku mið af
þessu. Líka á Íslandi.
11.5. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 47