Fréttablaðið - 14.12.2013, Blaðsíða 18

14. desember 2013 LAUGARDAGUR| FRÉTTIR | 18
Svavar
Hávarðsson
svavar@frettabladid.is
Árlegur samfélagslegur kostnaður
af rafmagnsleysi á Íslandi hefur
frá 2004 verið rúmlega 1,5 millj-
arðar á ári að núvirði. Árið í fyrra
var það kostnaðarsamasta í langan
tíma enda rafmagnsleysi á Vest-
fjörðum og á hluta Norðurlands enn
minnisstætt.
Dýr klukkutími
Nokkur helstu raforkufyrir-
tæki landsins ásamt Orkustofn-
un mynduðu starfshóp í upphafi
árs 1986 til að koma á skráningu
rekstrartruflana og til að vinna að
mati á kostnaði notenda vegna raf-
magnsleysis (START). Skráning
rekstrartruflana hefur því stað-
ið yfir í rúmlega tvo áratugi og
liggja fyrir ítarlegar upplýsingar
um truflanir í raforkukerfinu á
síðustu árum.
Í nýrri skýrslu kemur fram
hversu mjög nútíma samfélag er
háð rafmagni, og ef eitthvað fer
úrskeiðis er kostnaðurinn gríðar-
legur. Á móti kemur mikið öryggi í
orkuafhendingu hér á landi. Á und-
anförnum árum hafa notendur að
meðaltali verið straumlausir í einn
til þrjá tíma á ári eða 0,001-0,003%
af árinu. En að gefnum flóknum for-
sendum má meta kostnaðinn sem af
rafmagnsleysi hlýst.
Ef rafmagn fer af landinu öllu í
eina klukkustund hefði slíkt 638
milljóna króna kostað að meðal-
tali í för með sér, miðað við árið
2011. Ef slík truflun verður um
hávetur þegar atvinnulífið er á
fullum afköstum væri kostnaður-
inn mun meiri eða um 1,6 milljarð-
ar á klukkustund. Ef truflun á sér
stað utan reglulegs vinnutíma eru
áhrifin minni en ella, og áætlað er
að kostnaður við klukkustundar
straumleysi um helgi að sumri til
væri um 333 milljónir.
Töpuð gæði
„Fólk vill gleyma því hvað rafork-
an er mikilvæg í nútíma þjóðfélagi.
Menn ættu að hafa það hugfast í
umræðunni um flutningsvirkin hér
innanlands,“ segir Jón Vilhjálms-
son, rafmagnsverkfræðingur hjá
verkfræðistofunni Eflu, og bætir
við að meðalkostnaður vegna raf-
magnsleysis frá 2004 til 2012 er
1,5 milljarðar á ári [verðlag 2012].
Heildarkostnaðurinn er því tæpir
14 milljarðar króna.
„Þetta er jú undirstaðan í öllu
okkar atvinnulífi og afþreyingu.
Þess vegna er það svona verð-
mætt að hafa rafmagn og á móti
kemur mikið tjón ef þú hefur það
ekki. Það er allt undir,“ segir Jón
og bætir við að ár frá ári verði
fólk háðara rafmagni vegna sífellt
meira mikilvægis tölvukerfa fyrir
fyrirtæki og fólk.
„Menn rengja oft tölur um kostn-
að sem þennan; að einstaklingur-
inn beri engan sérstakan kostn-
að. En þá verður að hafa hugfast
hvað tapast ef einhver situr í kvik-
myndahúsi, í leikhúsi eða á veit-
ingastað, svo dæmi sé nefnt. Þetta
er allt mjög verðmætt fyrir hvern
og einn, bæði mælt í beinhörðum
peningum og tilfinningalega.“
Viðkvæmt atvinnulíf
Atvinnulíf er breytilegt á milli
landshluta hér innanlands og af
þeim sökum eru áhrif rafmagns-
leysis mismunandi. Á höfuðborgar-
svæðinu er þjónusta hlutfallslega
mest en hún er ákaflega viðkvæm
fyrir rafmagnsleysi. Á vinnutíma
er kostnaður því hlutfallslega
mestur á höfuðborgarsvæðinu, ef
einungis er litið á almenna notk-
un og stóriðjunotendur því ekki
teknir með. Í öðrum landshlut-
um er kostnaður háður aðstæðum
á hverjum stað. Þar sem hann er
hlutfallslega minnstur nemur hann
um helmingi af kostnaði á höfuð-
borgarsvæðinu.
Iðnaður er einnig afar viðkvæm-
ur fyrir rafmagnsleysi. „Hjá fyr-
irtæki er algengt að allt sem er í
framleiðslu eyðileggst þegar raf-
magn fer af, fyrir utan kostnað af
því að hreinsa til áður en hægt er að
koma framleiðslulínum af stað á ný.
Eins eyðileggst viðkvæmt hráefni,
svo maður tali ekki um álfyrir-
tækin sem þola ekki rafmagnsleysi
nema í mjög afmarkaðan tíma áður
en allt er ónýtt með gríðarlegum
kostnaði því fylgjandi,“ segir Jón.
Náttúruöflin
Vegna afhendingaröryggis er
langvinnt rafmagnsleysi fæst-
um ofarlega í huga. En aðstæður
á Íslandi gefa tilefni til að vera
á varðbergi. Dæmi frá síðasta
ári gefa fullt tilefni til þess enda
samfélagslegur kostnaður þess
árs metinn hátt í þrjá milljarða
króna.
„Aðstæður úti á landi eru mun
erfiðari en sunnan- og suðvestan-
lands. Því hefur verið lagt í mik-
inn kostnað við dýrar varaafls-
stöðvar eins og á Vestfjörðum þar
sem liggur aðeins ein lína inn á
svæðið. Þar er Landsnet núna að
byggja 10 megavatta varaaflsstöð
á Bolungarvík til að bæta afhend-
ingaröryggi á Vestfjörðum, en sá
fjórðungur landsins er sýnu verst
staddur,“ segir Jón.
„Afhendingaröryggi er mikið
sunnan- og vestanlands þar sem
kerfið er mjög sterkt en það er
aldrei hægt að útiloka rafmagns-
leysi, sama hvað þú leggur marg-
ar línur eða strengi. Aðallega
er það vegna veðurfars, en við
höfum sloppið vel hvað varðar
náttúruhamfarir. En það er alltaf
möguleiki að flóð, eldsumbrot eða
jarðskjálftar geti valdið miklum
erfiðleikum,“ segir Jón.
Rafmagnsleysið reynist okkur dýrt
Kostnaður samfélagsins síðustu níu ár vegna rafmagnsleysis er tæpir 14 milljarðar króna. Árið 2012 var það dýrasta í þessu tilliti um árabil.
Klukkutíma rafmagnsleysi getur lagt sig á milljarða tjón. Veður og náttúruvá getur sett verulegt strik í reikninginn – hvenær sem er.
LJÓSTÝRA Rafmagnslaust varð fyrir réttum tveimur árum í Vestmannaeyjum en þá hélt varaaflsstöð ljósum á bæjarskrifstofunum í Ráðhúsi Eyjamanna. Hitaveita bæjarins og sjúkrahúsið eru jafnframt búin
varaaflsstöðvum. FRÉTTABLAÐIÐ/ÓSKAR FRIÐRIKSSON
0 500 1000 1500 2000 2500 3000
623
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
* Kostnaður í milljónum króna á verðlagi hvers árs
2005
1.128
1.411
1.186
1.260
693
611
1.126
2.766
KOSTNAÐUR VEGNA RAFMAGNSLEYSIS 2004-2012*
Það er
aldrei hægt
að útiloka
rafmagnsleysi,
sama hvað þú
leggur margar
línur eða
strengi. Aðallega er það
vegna veðurfars, en við
höfum sloppið vel hvað
varðar náttúruhamfarir.
Jón Vilhjálmsson
PI
PA
R\
TB
W
A

S
ÍA
1
33
6
39

Demants skart
-falleg jólagjöf
jonogoskar.is Sími 5524910 Laugavegi 61 Kringlan Smáralind