Fréttablaðið - 14.12.2013, Qupperneq 20

14. desember 2013 LAUGARDAGURSKOÐUN
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRI: Andri Ólafsson andri@frettabladid.is HELGAREFNI: Kjartan Guðmundsson kjartan@frettabladid.is MENNING: Friðrika Benónýsdóttir fridrikab@frettabladid.is
DÆGURMÁL: Lilja Katrín Gunnarsdóttir liljakatrin@frettabladid.is VÍSIR: Kristján Hjálmarsson, kristjan@visir.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is ÚTLITSHÖNNUN: Silja Ástþórsdóttir siljaa@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRAR: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is, Mikael Torfason mikael@frettabladid.is Fréttablaðið kemur út í 90.000
eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á
landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Utanríkisráðherra er gegnheill í mótstöðu sinni við Evrópusam-bandið. En lífið er stund-
um þversagnakennt. Eftir að
hann varð stjórnskipulega ábyrg-
ur fyrir málasviðinu hefur hann
í reynd lagt þeim málstað sem
hann er svo andsnúinn drjúgt lið.
Frá kosningum hefur utanrík-
isráðherra ráðið Evrópuumræð-
unni. Hún hefur alfarið snúist um
það sem hann hefur fært fram.
Lítið hefur farið
fyr i r fr um-
kvæði annarra.
Á sama tíma
hefur stuðn-
ingur við aðild
vax ið ver u-
lega og meiri-
hluta fylgi við
það sjónarmið
að ljúka viðræðunum er ríflegra
en áður. Líklegasta skýringin á
þessu er sú að rökleysan í mál-
flutningi ráðherrans hafi opnað
augu margra fyrir því að mál-
efnalega stendur andstaðan við
að ljúka aðildarviðræðunum á
brauðfótum.
Móthaldið við aðildina sjálfa
hefur veikst af sömu ástæðu. En
trúlega er það einnig fyrir þá sök
að fleiri sjá nú en fyrir kosning-
ar að ekki er verið að bjóða upp á
aðra trúverðuga leið til varanlegs
stöðugleika í peningamálum þrátt
fyrir góð tök á ríkisfjármálunum.
Drjúgur liðsmaður aðildar
Það þarf ekki sérfræðinga í stjórnmálafræðum til að sjá að ágreiningurinn um hvort
halda eigi áfram aðildarviðræðun-
um verður aðeins leystur í þjóðar-
atkvæði. Ástæðan er þríþætt:
Eitt er að síðustu kosningar
snerust mestmegnis um annað
efni. Annað er að skoðanir eru svo
skiptar um málið í röðum kjósenda
Sjálfstæðisflokks og VG að þingið
ræður illa við uppgjör í málinu. Í
þriðja lagi er skiljanlegt að núver-
andi stjórn eigi óhægt um vik að
vinna með það umboð sem vinstri
stjórnin fékk frá Alþingi.
Loforð forystu Sjálfstæðis-
flokksins um að efna til þjóðar-
atkvæðis um hvort halda ætti við-
ræðunum áfram var gefið í ljósi
þessara aðstæðna. Það bar vott
um að sú víðsýni var ekki með öllu
horfin sem lengst af límdi flokk-
inn saman.
Framsókn fékk hins vegar
óvenjulega sterka stöðu í kosning-
unum því að landsfundur Sjálf-
stæðisflokksins hafði í reynd úti-
lokað samstarf við aðra flokka.
Forysta framsóknarmanna nýtti
sér þetta til að bregða fæti fyrir
efndir á þessu loforði. Það er síðan
ein helsta ástæðan fyrir því að
Sjálfstæðisflokkurinn er ekki að
ná sér á strik í skoðanakönnunum.
Þetta kom strax í ljós í sumar
sem leið þegar utanríkisráðherra
sagði að ef efnt yrði til þjóðarat-
kvæðis ætti að spyrja um afstöðu
til aðildar en ekki hvort halda ætti
viðræðum um möguleika á henni
áfram. Allir sáu rökleysuna í því
að greiða atkvæði um aðild án
samnings um hana. Fæstir tóku
því hugmynd ráðherrans alvar-
lega. En þó má vera að í ljósi flók-
inna aðstæðna hefði hún verð-
skuldað nokkra umræðu.
Þríþætt ástæða fyrir þjóðaratkvæði
Nú hefur menntamálaráð-herra hent tillögu utanrík-isráðherra á lofti. Fáir ætla
honum að gera sér ekki grein fyrir
rökleysunni að baki henni. Þessi
innkoma menntamálaráðherra í
umræðuna bendir því til að rík-
isstjórnarflokkarnir hafi sæst á
að freista þess að drepa málinu á
dreif. Svo virðist því vera að ríkis-
stjórnin ætli að tefla refskák með
þessa sérstöku tillögu utanríkis-
ráðherra.
Taflið snýst um að láta í veðri
vaka að ríkisstjórnin hafi með
þessu boðist til að standa við lof-
orðið um þjóðaratkvæði. Hún
metur stöðuna þannig að tilboð-
inu verði hafnað vegna rökvillu í
spurningunni. Þar með sé taflið
unnið. Við fyrstu sýn er ógnun í
þessum leik. En það er veikleiki í
stöðunni.
Málið er að ríkisstjórnin gæti
aldrei útilokað annað þjóðarat-
kvæði um endanlegan samning
komist málið á það stig. Ella væri
hún að veikja stöðu Íslands með því
að segja við Evrópusambandið að
allt sem eftir á að koma hafi verið
samþykkt fyrirfram. Í raun yrði
fyrri atkvæðagreiðslan því í eðli
sínu ekki um annað en hvort leiða
eigi viðræðurnar til lykta. Enginn
myndi velkjast í vafa um það þótt
spurningin yrði orðuð með villandi
hætti af þrákelkni. Já-málstaður-
inn gæti jafnvel fengið talsverða
samúð út á refjarnar.
Auðvitað er hægt að gera út um
spurninguna í svona refskák. En
þetta mál er stærra en svo að það
sé við hæfi. Spurningin snýst um
það eitt hvort þjóðin er tilbúin að
staðfesta þá ákvörðun Alþingis frá
2009 að sækja um aðild og fela rík-
isstjórninni að leiða þær viðræður
sem komnar eru vel á veg til lykta.
Hvers vegna að spyrja þjóðina um
annað en það sem ágreiningur er
um á þessu stigi?
Vinstri stjórnin hafnaði illu
heilli þjóðaratkvæði; fyrst hvort
sækja ætti um og síðar hvort halda
bæri viðræðum áfram. Forysta
Sjálfstæðisflokksins vildi þá þjóð-
aratkvæði og lofaði því kæmist hún
til valda. Vinstri flokkarnir virð-
ast nú hafa skipt um skoðun. Hví
að láta Framsókn hindra að þjóðin
fái þetta vald þegar skoðanakann-
anir hafa í langan tíma sýnt að hún
vill fá botn í málið með samningi?
Á að gera út um málið í refskák?
V
itnaleiðslur í Stokkseyrarmálinu svokallaða gefa okkur
innsýn í afskaplega ógeðslegan og dapurlegan veruleika
glæpa og eiturlyfjaneyzlu, þar sem ólýsanlega hrotta-
legu ofbeldi er beitt. Margir hafa sjálfsagt kosið að loka
augunum fyrir því að önnur eins andstyggð gæti þrifizt
á Íslandi, en það verður ekki um villzt.
Þá vaknar að sjálfsögðu sú spurning hvernig sé hægt að upp-
ræta ógeðið. Það verður annars vegar gert með forvarnarstarfi og
hins vegar með því að taka hart á ofbeldisglæpum eins og þeim
sem lýst hefur verið fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur í vikunni.
Það getur hins vegar reynzt
erfitt að fullnægja réttlætinu
yfir ofbeldismönnum af þess-
ari sort. Margir hverjir treysta
þeir á ótta fólks í kringum sig
til að ná sínu fram. Fréttablaðið
sagði frá því á fimmtudaginn að
ákæruvaldið hefði sterkan grun
um að vitnum í málinu hefði
verið hótað til að fá þau til að breyta framburði sínum eða bera
ekki vitni.
Þannig liggur fyrir að eitt lykilvitnið í málinu, húsráðandinn á
Stokkseyri þar sem hluti brotanna átti sér stað, varð fyrir grófri
líkamsárás í haust, þar sem fingur og handarbein hans voru
brotin með hamri. Hann heldur til í Bandaríkjunum og hefur ekki
látið sjá sig fyrir dómi. Tvö önnur vitni höfðu skyndilega misst
minnið, eftir að hafa greint nokkuð skilmerkilega frá málavöxtum
í lögregluskýrslum. Það fjórða sagði frá því að það hefði fengið
skilaboð um að „halda kjafti“. Minni spámennirnir í hópi sakborn-
inga neita að tjá sig um nokkuð annað en eigin þátt í málinu.
Nú er varla við öðru að búast en að ofbeldismennirnir í Stokks-
eyrarmálinu verði sakfelldir, meðal annars vegna framburðar
hugrakks fólks sem ekki lét hræða sig frá að bera vitni í málinu.
Hins vegar verður lögreglan að bregðast við þegar uppvíst verður
um að vitnum sé hótað.
Helgi Magnús Gunnarsson vararíkissaksóknari sagði í Frétta-
blaðinu að lögregluyfirvöld stæðu úrræðalaus gagnvart slíkum
hótunum. Það er ekkert til sem heitir vitnavernd á Íslandi og
að mörgu leyti snúið að koma henni við í okkar litla samfélagi.
Nauðsyn hennar hefur hingað til verið lítill gaumur gefinn, en
þó stendur til að ríkislögreglustjóri og ríkissaksóknari sendi frá
sér tillögur um tilhögun vitnaverndar í mansalsmálum í þessum
mánuði, samkvæmt áætlun ríkisstjórnarinnar um aðgerðir gegn
mansali.
Það er full þörf á að skoða líka hvaða möguleikar eru til að
vernda vitni í annars konar ofbeldismálum. Helgi Magnús hefur
nefnt að hægt væri að láta vitni hafa öryggishnapp tengdan
Neyðarlínu. Fælingarmáttur hans virkar ekki nema lögreglan sé
fljót að bregðast við. Vararíkissaksóknarinn hefur líka nefnt að
hugsanlega gætu vitni dvalizt í „öruggu“ húsnæði nálægt lög-
reglustöð þar sem erfitt væri að hafa uppi á þeim. Sá möguleiki
hefur stundum verið ræddur að Ísland gæti átt samstarf við önnur
norræn ríki um að fólki yrði auðveldað að „hverfa“ og hefja nýtt
líf í öðru landi, sem getur átt við í alvarlegustu málunum.
Svo mikið er víst að ástandið í undirheimum Íslands kallar á að
gripið sé til aðgerða sem duga til að vernda vitni svo hægt sé að
koma lögum yfir hrottana.
Ofbeldismenn reyna að hræða vitni:
Vitnavernd vantar
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is