Fréttablaðið - 14.12.2013, Blaðsíða 100

14. desember 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN BÆKUR | 72
Friðrika
Benónýsdóttir
fridrikab@frettabladid.is
Það getur maður aldrei vitað,“ segir Jón Óttar Ólafsson, höfundur spennu sögunnar Hlust-að, spurður hvort síminn hans sé nokkuð hleraður.
„Ég er í þannig vinnu að það gæti
vel verið, en ég held nú samt ekki.“
Svo kemur hlátur sem erfitt er að
ráða í hvort þýði að hann sé að grín-
ast eða hvort honum sé bara alveg
sama.
Jón Óttar vinnur sem ráðgjafi á
lögmannsstofunni Juralis auk þess
að sinna skriftum af kappi. Hann
er á förum til Cambridge daginn
eftir að viðtalið er tekið þar sem
hann hyggst sitja við skriftir á bók
númer tvö um lögreglumanninn
Davíð og afbrotin sem hann fæst
við. Jón Óttar lærði afbrotafræði
í Cambridge og lauk doktorsprófi
í henni en segir markmiðið alltaf
hafa verið að vinna hjá lögreglunni.
Eftir heimkomuna frá Cambridge
fór hann að vinna sem fangavörður,
síðan hjá ríkislögreglustjóra og loks
sem lögreglumaður fyrst hjá rann-
sóknarlögreglunni og síðan hjá sér-
stökum saksóknara. Hann hætti
hins vegar í lögreglunni 2011 og
fór að vinna sjálfstætt sem afbrota-
fræðingur, hvað olli því að hann
hvarf frá lögreglunni. „Ég var bara
orðinn þreyttur. Mér fannst mjög
gaman að rannsaka fíkniefnamál
og alls kyns afbrot en efnahagsbrot-
in þreyttu mig. Þar eru svo mörg
vafamál, eiginlega þarf að byrja á
að ákveða hvort lög hafi verið brot-
in eða hvort menn hafi bara tekið
slæmar ákvarðanir. Ef þú ert með
lík á gólfinu eða kíló af amfetamíni
í vasanum liggur oftast nokkuð
ljóst fyrir að um afbrot hafi verið
að ræða, en efnahagsbrotin eru oft
skilgreiningaratriði.“
Lyktin af rannsókninni
Hvað kveikti áhuga þinn á að nýta
þér þennan heim lögreglumanns-
ins í skrifum? „Ég fékk þessa hug-
mynd um áramótin 2007-8. Þá hafði
ég verið að lesa mikið af sakamála-
sögum, aðallega Arnald og erlenda
höfunda, og stundum fór það smá-
vegis í taugarnar á mér þegar hlut-
irnir voru augljóslega langt frá
raunveruleikanum. Þá fékk ég þá
hugmynd að taka menntun mína
og starfsreynslu og reyna að setja
svona sögu í aðeins raunverulegri
búning. Ég hafði enga reynslu af
því að skrifa bækur þegar ég byrj-
aði og markmiðið með því að skrifa
Hlustað var alls ekki að verða annar
Arnaldur, enda gæti ég það ekkert,
heldur að koma með öðruvísi hug-
myndafræði inn í sakamálasögurn-
ar. Láta aðferðirnar, tilfinninguna
og nánast lyktina af rannsókninni
skila sér til lesandans.“
Jón Óttar nýtir sér svo sannar-
lega reynsluna úr lögreglunni í
skrifunum og Hlustað þykir lýsa
raunverulegum störfum lögreglu-
manna með fádæma nákvæmni.
Honum hefur jafnvel verið legið á
hálsi fyrir að vera alltof nákvæmur
í smáatriðalýsingunum. „Það er auð-
vitað alltaf hættan. Að aðferðirnar
og lýsingar á þeim taki völdin. Ef
stór hluti af bókinni gerist til dæmis
inni á lögreglustöð þar sem lög-
reglumaðurinn er einn að störfum
er möguleikinn á að láta hann vera í
samskiptum við aðra og í samtölum
við þá ekki fyrir hendi. Það gefur
manni minna svigrúm til að skrifa
flæðandi, flottan texta. Þetta er líka
fyrsta bókin af þremur og ég vildi
gefa mér tíma til að koma stemning-
unni vel til skila. Svo fer allt á flug
í seinni hluta bókarinnar.“
Þú lætur lögreglumennina ekki
vera barnanna besta þegar kemur
að því að sveigja lögin, gera þeir
mikið af því í raunveruleikanum?
„Já, já, löggur eru bara eins og
annað fólk. Þær taka „short cuts“
líka. Auðvitað er þetta skáldsaga
en það er mjög fátt í bókinni sem
ekki hefur eitthvert sannleikskorn
í sér og ekkert sem gæti ekki gerst
á Íslandi.“
Bókin hefur hlotið gríðargóðar
viðtökur erlendra útgefenda, kemur
út í Noregi í febrúar og í Frakklandi
í maí. Og ekki nóg með það heldur
hafa þeir útgefendur einnig keypt
réttinn að hinum bókunum tveim-
ur í flokknum sem enn eru óskrif-
aðar. Áttirðu von á slíkum viðbrögð-
um? „Nei, ég átti alls ekki von á því
að geta selt þetta erlendis því mér
fannst bókin svo tengd Íslandi. Ég
var ekkert að velta erlendum lesend-
um fyrir mér þegar ég var að skrifa.
Það er bara gleðilegur bónus.“
Er ekki Davíð
Þótt Jón Óttar hafi nýtt reynslu sína
af lögreglustörfum við skrifin harð-
neitar hann því að aðalpersónan
Davíð sé að neinu leyti sjálfsmynd.
„Alls ekki. Hann er bræðingur úr
tveimur til þremur löggum sem ég
þekki og reyndar eru allir karakter-
arnir í bókinni byggðir á fólki sem
maður hefur hitt og kynnst og brætt
saman, bæði löggurnar og bófarnir.“
Jólabókaflóðið fer misjafnlega
með taugar höfunda og Jón Óttar
viðurkennir að það taki á. „Þetta
er bara eins og að vera stanslaust
í munnlegu dönskuprófi með alla
horfandi á. Auðvitað er maður
stressaður út af gagnrýni og finnst
maður berskjaldaður, en þegar
maður er að lesa upp eða hittir fólk
sem finnst bókin skemmtileg þá
skilur maður af hverju maður er
að þessu. Mér finnst líka bara svo
ótrúlega gaman að sitja við og hugsa
ekki um neitt nema plottið og þróun
karakteranna. Ég hafði aldrei
skrifað neitt nema það sem tengd-
ist náminu og svo bara lögreglu-
skýrslur. Þannig að það er kannski
ekkert skrítið að sumum gagnrýn-
endum þyki þetta skýrslulegur
texti. En það er einmitt það sem
ég hef fram að færa, þessi smáat-
riði úr raunveruleikanum. Ég ætla
ekkert að fara að keppa við Arnald
í prósaskrifum, maður verður að
velja sér orrustur.“
Eitt af því sem Jón Óttar dreg-
ur fram í Hlustað er að munur-
inn á milli löggu og bófa er ekkert
svo gríðarlegur. Hann segist hafa
lært það strax sem fangavörður
að glæpamenn séu bara venjulegt
fólk. „Það eru alveg afskaplega
fáir gegnheilir skíthælar til. Lang-
flestir eru bara svona skítsæmi-
legir og lenda í því að gera slæma
hluti. Eitt af því sem ég er að reyna
að gera í Hlustað er að sýna hvað
gerist þegar maður fylgist svona
lengi með sama manninum. Ég hef
sjálfur fylgst með fólki mánuð-
um saman, hlustað símana þeirra
og herbergin eins og löggurnar í
bókinni gera. Þá fer maður að sjá
mennina sem venjulegar mann-
eskjur, það verður til nokkurs
konar öfugt Stokkhólmssyndróm.
Þótt maður sé í þeirri valdastöðu að
vera að fylgjast með þeim án þess
þeir viti af því þá fer manni ósjálf-
rátt að líka vel við þá og nánast
halda með þeim, ef maður passar
sig ekki. Ég man sérstaklega eftir
einum sem var alveg brjálæðislega
góður við konuna sína og mömmu
sína og þá fór maður ósjálfrátt að
skilgreina hann út frá því en ekki
brotinu sem hann var grunaður
um. Þetta er tilfinning sem maður
þarf að læra að berja niður, en það
eru alls konar svona skrítnir hlutir
sem ég nota í bókinni sem ég hef
ekki séð hjá öðrum höfundum. Það
er ekkert í þessari bók sem ég hef
ekki gert sjálfur í þeim málum sem
ég hef rannsakað, nema það ólög-
lega auðvitað.“
Ranglega ásakaður
Ein af þeim spurningum sem Jón
Óttar hefur fengið síðan bókin kom
út er hvort hann sé ekki að hjálpa
bófunum með því að ljóstra svona
upp um starfsaðferðir lögreglunn-
ar, en hann hefur enga trú á því
að sú sé raunin. „Það þekkja allir
bófar í Reykjavík starfsaðferðir
löggunnar og það er ekkert í þess-
ari bók sem ekki hefur komið fram
í gögnum um opinber mál eða í fjöl-
miðlum. Ég er ekki að ljóstra upp
neinum leyndarmálum, ég er bara
að segja sögu.“
Þú hefur líka upplifað það að
vera í stöðu grunaðs manns í saka-
máli, dýpkaði það skilning þinn á
bófunum í sögunni?
„Ég var grunaður um alvar-
legt afbrot sjálfur og var sýknað-
ur algerlega af þeim grun eftir að
hafa náð að sanna sakleysi mitt.
Ég veit því vel hvernig það er að
vera ranglega sakaður um afbrot.
Það hefur að sjálfsögðu haft áhrif
á það hvernig ég skrifa. Þær til-
finningar sem bærast með manni
þegar maður lendir í slíkri stöðu
verða skoðaðar betur á næstunni
því sú innsýn sem ég fékk þegar
ég gekk í gegnum þann hildarleik
verður nýtt í næstum bókum. Fólk
myndi aldrei trúa því hversu langt
opinberir aðilar eru tilbúnir til að
ganga til að ná fram því sem þeir
vilja.“
Langflestir
eru bara
skítsæmilegir
Jón Óttar Ólafsson er nýjasti spennusagnahöf-
undur þjóðarinnar og bók hans, Hlustað, þykir
um margt skera sig úr öðrum glæpasögum.
Margir efast um að starfsaðferðum lögreglunnar
sé rétt lýst en Jón Óttar segir þó ekkert í þeim
lýsingum ýkt. Hann hafi upplifað það flest sjálfur.
Ég var grunaður um
alvarlegt afbrot sjálfur og
var sýknaður algerlega af
þeim grun eftir að hafa
náð að sanna sakleysi
mitt.
TEKUR Á
TAUGARNAR
„Auðvitað er
maður stressaður
út af gagnrýni og
finnst maður ber-
skjaldaður …“
FRÉTTABLAÐIÐ/DANÍEL
Bókmenntaverðlaun
Tómasar Guðmundssonar 2014
Handrit berist í síðasta lagi 1. júní 2014
Reykjavíkurborg auglýsir hér með eftir óprentuðu handriti að
ljóðabók, frumsömdu á íslensku, til að keppa um Bókmenntaverðlaun
Tómasar Guðmundssonar sem verða til úthlutunar á síðari hluta árs 2014.
Verðlaun að upphæð 600 þúsund krónur verða veitt fyrir eitt handrit.
Þriggja manna dómnefnd metur verkin;
Davíð Stefánsson formaður og Ragnhildur Pála Ófeigsdóttir
tilnefnd af menningar- og ferðamálaráði Reykjavíkurborgar
og Bjarni Bjarnason tilnefndur af Rithöfundasambandi Íslands.
Útgáfuréttur verðlaunahandrits er í höndum höfundar eða þess forlags
sem hann ákveður. Sé dómnefnd á einu máli um að ekkert þeirra verka
sem borist hafa fullnægi þeim kröfum sem hún telur að gera verði til
verðlaunaverka, má fella verðlaunaafhendingu niður það ár. Handritum
sem keppa til verðlaunanna þarf að skila merktum dulnefni, en nafn og
heimilisfang fylgi með í lokuðu umslagi.
Bjarki Karlsson hlaut bókmenntaverðlaun Tómasar Guðmundssonar 2012.
Aðrir sem áttu handrit í keppninni eru beðnir að vitja þeirra á skrifstofu
Menningar- og ferðamálasviðs Reykjavíkurborgar sem fyrst eða fyrir
1. febrúar 2014. Einnig er unnt að fá handrit send í póstkröfu. Gefa þarf
upp dulnefni. Aðeins var opnað umslag með nafni vinningshafa.
Utanáskrift:
Bókmenntaverðlaun Tómasar Guðmundssonar b.t.
Signýjar Pálsdóttur,
skrifstofustjóra menningarmála,
Menningar- og ferðamálasviði Reykjavíkurborgar,
Vesturgötu 1, 2. hæð, 101 Reykjavík.