Læknablaðið - 15.01.2010, Qupperneq 29

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKN
Kristinn
Sigvaldason1
svæfinga- og gjörgæslulæknir
Friðrik Þór
Tryggvason2
læknanemi
Guðrún
Pétursdóttir3
lífeðlisfræðingur
Hilmar
Snorrason4
skólastjóri
Halldór
Baldursson5
tryggingalæknir
Brynjólfur
Mogensen26
bráöalæknir
Lykilorð: slys, sjómenn, fiskiskip,
banaslys, áverkastig.
’Svæfinga- og
gjörgæsludeild Landspítala,
2læknadeild HÍ, 3Stofnun
Sæmundar fróða og
hjúkrunarfræðideild
HÍ, 4Slysavarnaskóla
sjómanna,
Rannsóknarnefnd sjóslysa,
5Tryggingastofnun ríkisins,
6slysa- og bráðadeild
Landspítala.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Kristinn Sigvaldason
svæfinga- og
gjörgæsludeild Landspítala.
Sími: 543 1000.
krisig@landspitali. is
Slys meðal sjómanna
á íslandi árin 2001-2005
Ágrip
Tilgangur: Sjómennskan er eitt hættulegasta starf
samfélagsins. Árin 1966-1989 létust 89/100.000
sjómenn/ári á Islandi. Markmið rannsóknarinnar
var að kanna í forvarnarskyni aðdraganda og
umfang slysa á sjó við ísland á árunum 2001-2005.
Efniviður og aðferðir: Kannaðar voru til-
kynningar til rannsóknarnefndar sjóslysa og
Tryggingastofnunar ríkisins og yfirfarin
NOMESCO slysaskrá á bráðamóttöku Land-
spítala. Þar eru upplýsingar um orsakir slyss,
áverka, starfsreynslu hins slasaða, veðurlag,
sjólag, tegund veiða, tegund skips og fleira. Metin
var áverkaskor innlagðra (Injury Severity Score).
Niðurstöður: Á tímabilinu urðu 17 banaslys,
þar af 14 starfstengd, sem jafngildir 54/100.000
sjómönnum/ári. Tryggingastofnun bárust 1787
tilkynningar, að meðaltali 357 á ári (7% starfandi
sjómanna). Alls voru 223 metnir til varanlegrar
örorku (meðaltal 14,7%). Til slysa- og bráðadeildar
Landspítala leituðu 826, 52 voru lagðir inn og
var áverkaskor þeirra að meðaltali 5,5 (1-16).
Flest slysin (87%) urðu á fiskiskipum, þar af
51% á togurum. Slysin urðu oftast í góðu veðri,
við dagsbirtu og hjá reyndum sjómönnum.
Algengastir voru áverkar á útlimum, sérstaklega
á höndum.
Ályktun: Slys eru tíð meðal sjómanna en
banaslysum hefur fækkað talsvert síðustu áratugi.
Flest slys verða á fiskiskipum við góðar aðstæður
hjá reyndum sjómönnum sem bendir til þess að
huga þurfi að vinnuaðferðum um borð.
Inngangur
Fiskveiðar eru ein af undirstöðuatvinnugreinum
íslendinga þar sem sjávarafurðir voru 42% af
útflutningsverðmætum þjóðarinnar árið 2007.1
Sjómannsstarfið er því þjóðhagslega afar mikil-
vægt þar sem umfangsmiklar fiskveiðar eru
stundaðar við ísland auk þess sem miklir rnilli-
landaflutningar eiga sér stað allt árið um kring.
Um 2000 skip og bátar eru skráð á íslandi, flest
fiskiskip, en um 5000 manns hafa atvinnu á sjó hér á
landi, auk íslenskra kaupskipasjómanna sem sigla
að og frá landinu á erlendum skipum. Samkvæmt
erlendum rannsóknum er sjómannsstarfið talið
það hættulegasta í samfélaginu, þar sem skráð
tíðni banaslysa er oftast hæst í þeirri starfssétt
eða um 100-400 af hverjum 100.000 sjómönnum
sem starfa við fiskveiðar.2-4 Tíðni banaslysa á
kaupskipum er mun lægri eða 37-45 af hverjum
100.000 starfandi sjómönnum á ári.5'6 Samkvæmt
íslenskri rannsókn tímabilið 1966-1986 létust 89
af hverjum 100.000 sjómönnum árlega við störf
sín og sjómönnum er einnig hættara en öðrum
starfsstéttum við að bíða bana í slysum eftir að í
land er komið.7 Slysavarnir hafa þó borið árangur
þar sem banaslysum fækkaði á tímabilinu 1980-
2005 úr 15 í 2,4 á ári.8
Tíðni vinnuslysa, annarra en banaslysa, er
einnig mun hærri hjá sjómönnum en í flestum
öðrum starfsgreinum.9 Samkvæmt skýrslu frá
Evrópusambandinu er tíðni vinnuslysa sem
leiða til meira en þriggja daga vinnutaps hæst
við fiskveiðar eða um 2,4 sinnum algengari en
hjá verkamönnum í byggingarvinnu sem talin
er hættulegasta starfsgreinin í landi.10 Slys um
borð í fiskiskipum verða oftast við meðhöndlun
veiðarfæra.2'9 Ekki hafa verið birt gögn um slys
önnur en banaslys hjá íslenskum sjómönnum.
Þegar þessi rannsókn var gerð voru slys á sjó
skráð skipulega á þremur stöðum á Islandi. Skylt
er samkvæmt lögum að tilkynna öll slys á sjó til
rannsóknarnefndar sjóslysa (RNS). Bótaskyld
vinnuslys þarf að tilkynna til Tryggingastofnunar
ríkisins (TR) og þá þurfa að fylgja með
upplýsingar um aðdraganda og aðstæður slyssins.
Á slysa- og bráðadeild Landspítala eru allar
komur vegna slysa skráðar samkvæmt norræna
slysaskráningarkerfinu (NOMESCO) en þar er að
finna sérstakan íslenskan undirflokk fyrir slys á sjó
þar sem ýtarlega er greint frá orsök, aðdraganda
og ytri aðstæðum er slysið varð.
Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna
umfang slysa á sjómönnum hér á landi árin 2001-
2005 með því að yfirfara þessar skráningar, afla
sem bestra upplýsinga um orsakir og við hvaða
aðstæður slysin urðu og hvaða afleiðingar þau
höfðu í för með sér. Slíkar upplýsingar mætti nýta
í forvamarstarfi til að auka öryggi sjófarenda.
LÆKNAblaðið 2010/96 29