Læknablaðið - 15.01.2013, Blaðsíða 20

RANNSÓKN
■ Sælgæti og ís (26%)
■ Kex og kökur (20%)
■ Drykkir (14%)
■ Mjólkurvörur (14%)
■ Morgunkorn (12%)
■ Annað (14%)
■ Mjólkurvörur (37%)
■ Feitmeti (16%)
■ Kjöt og kjötvörur (14%)
■ Kex og kökur (13%)
■ Sælgæti, ís og snakk (10%)
■ Annað (10%)
Mynd 1. Viðbættur sykur ífæði 6 ára barna. Framlag fæðuflokka.
Mynd 2. Mettuðfita ífæði 6 ára barna. Framlagfæðuflokka.
sælgæti, ís, kex, kökur og sykraða svaladrykki. Mynd 1 sýnir fram-
lag valinna fæðuflokka til heildarneyslu á viðbættum sykri. Sæl-
gæti, ís, kex, kökur og drykkir aðrir en mjólk veita samtals um 60%
af viðbættum sykri í fæðu sex ára barna. Um 37% af mettaðri fitu
í fæði 6 ára barna kemur úr mjólk og öðrum mjólkurvörum ásamt
ostum (mynd 2). Brauð og aðrar kornvörur eru helstu trefjagjafar
fæðunnar (55%) en um leið stærsta uppspretta natríums (matar-
salts) í fæði, en 34% af natríum í fæði barnanna kemur úr þessum
fæðuflokki, þar af tæp 17% úr brauðum.
I töflu IV má sjá neyslu vítamína- og steinefna og ráðlagða
dagsskammta (RDS) fyrir sex ára börn.1419 Meðalneysla vítamína
og steinefna var almennt meiri en RDS fyrir viðkomandi næring-
arefni. Þetta á þó ekki við um D-vítamín þar sem einungis fjórð-
ungur barnanna neytti RDS eða meira af efninu (sá fjórðungur
barna sem tók lýsi). Lægri mörk neyslu hafa verið áætluð 2,5 pg/
dag og var D-vítamínneysla fjórðungs barna undir þeim mörkum.
Athygli vekur mikil dreifing í neyslu á A-vítamíni, allt frá mjög
lágri neyslu upp í neyslu sem er yfir þeim mörkum sem skilgreind
hafa verið sem efri mörk hættulausrar neyslu fyrir fullorðna (3000
pg/dag). Um fjórðungur barna neytti minna en 2/3 hluta RDS
fyrir E-vítamín, sem gæti bent til þess að sá hópur væri í hættu á
að fullnægja ekki þörf sinni fyrir efnið. Neysla á B-vítamínum og
C-vítamíni var rífleg og ólíklegt að í hópnum séu börn sem ekki
fullnægja þörf sinni fyrir þau efni. Um það bil 10% barna neyttu
minna en sem nemur 2/3 af RDS af kalki. Miðað við þá skilgrein-
ingu sem stuðst er við í þessari grein er um fjórðungur barnanna
í hættu á að fullnægja ekki þörf sinni fyrir joð.
Umræða
Nýleg landskönnun á mataræði fullorðinna bendir til þess að
ýmsar jákvæðar breytingar hafi orðið á mataræði þjóðarinnar á
síðastliðnum árum.17'21 Niðurstöður þessarar rannsóknar benda til
þess að almennt veiti mataræði barna sem eru að hefja skólagöngu
ríflegt magn vítamína og steinefna, að D-vítamíni undanskildu.
Niðurstöðurnar benda til þess að ákveðinn hópur barna neyti ef til
vill ekki ákjósanlegs magns næringarefna eins og joðs, E-vítamíns
og A-vítamíns. Langt er í land með að neysla grænmetis, ávaxta
og heilkornaafurða sé í takt við ráðleggingar og neysla á gos- og
svaladrykkjum, sælgæti og öðrum sætindum er rífleg og meiri en
æskilegt getur talist. Áskoranir sem við stöndum frammi fyrir er
kemur að því að bæta fæðuval og þar með næringargildi fæðunnar
eru svipaðar og í nágrannaríkjum okkar.22
Ýmislegt bendir til þess að ávaxta- og grænmetisneysla
íslendinga hafi almennt aukist á undanförnum árum.17-21 Þó er
neyslan enn langt frá þeim viðmiðum sem tengd hafa verið minni
líkum á ýmsum sjúkdómum.141749'23 Innan við fimmtungur barna í
þessari rannsókn neytti ávaxta og grænmetis í samræmi við ráð-
leggingar. Innlendar rannsóknir benda til þess að hlutfall óholl-
ustu í fæði barna aukist með hækkandi aldri.2425 Um 20-25% af
heildarorku, í fæði barnanna í þessari rannsókn kom úr fæðu-
flokkum með takmarkaða næringarþéttni. Heildarorkuneysla var
þó í samræmi við áætlaða orkuþörf.19 Rannsókn á mataræði 15 ára
unglinga árið 2003 sýndi að um þriðjungur af heildarorku kom úr
kökum, kexi, sælgæti og ís, gosdrykkjum og öðrum sætindum.25
Þessir fæðuflokkar eru einmitt þeir sem veita hvað mest af við-
bættum sykri í fæði íslenskra barna, bæði í þessari rannsókn sem
og eldri rannsóknum.25 Neysla 6 ára barna í þessari rannsókn á
kexi, kökum, sælgæti og ís (í grömmum á dag) er sambærileg og
meðal fullorðinna einstaklinga (18-80 ára) í landskönnun á mat-
aræði 2010-201117 þrátt fyrir að orkuþörf sex ára barna sé einungis
um 60% af orkuþörf fullorðinna. Niðurstöður rannsóknarinnar
sýna að gæði fitu og kolvetna er ábótavant í fæði íslenskra barna,
en rannsóknir benda til þess að báðir þættir geti haft umtalsverð
áhrif á þróun sjúkdóma.4'26-27 Þörf er á markvissum íhlutunum
meðal barna í landinu sem miða að því að bæta mataræði barna
og unglinga. Rannsóknir hafa sýnt að íhlutun í formi fræðslu og
verkefna í samstarfi við heimili og skóla er áhrifarík leið til þess
að auka ávaxta- og grænmetisneyslu barna, eða koma í veg fyrir
minnkandi neyslu með hækkandi aldri.20
ísland er eitt fárra ríkja þar sem D-vítamíngjafi er nefndur sem
hluti af fæðutengdum ráðleggingum14 og skýrist áherslan meðal
annars af legu landsins og þar með takmarkaðri D-vítamínfram-
leiðslu í húð stóran hluta ársins. Skilaboðin virðast þó ekki hafa
náð til almennings þar sem rannsóknir hafa endurtekið sýnt fram
á litla neyslu vítamínsins17'20'25'28 og sama má segja um þá rannsókn
sem hér er kynnt. Helsti D-vítamíngjafi í fæði íslendinga er lýsi.
Eftir að gagnasöfnun þessarar rannsóknar lauk kom á markað D-
vítamínbætt léttmjólk. Óljóst er á þessari stundu hver markaðshlut-
deild hennar kemur til með að verða og þar með hver áhrifin verða
20 LÆKNAblaðið 2013 /99