Læknablaðið - 15.01.2013, Síða 36

Aðalinngangur
Svefnskáli
Baðhús/
Brugghús
Hitunarhús
Matsalur
Búr (neðri hæð)
Stofa príors (efri
Inngangur
Dagtrappa
Eldhús
Vinnurými
Næturtrappa
Kirkja
Kapituli
Flóraður gangur
Geymsla
Sjúkrasalur (efri hæð)
Gestaskáli (neðri hæð)
N
Klausturhlið
Kjötskemma
hæð)
Grunnmynd af klaustursvæðinu. Mynd Steinunn Kristjánsdóttir.
þeir sakaðir um að standa ekki við skír-
lífisheit sitt og fjölmörg dæmi eru um að
prestar og munkar hafi átt fylgikonur og
börn. Endalok kaþólsks kennivalds voru
því óumflýjanleg."
Sárasótt, sullaveiki, berklar...
Allar upplýsingar um banamein og sjúk-
dóma sem hrjáðu þá sem jarðsettir voru í
kirkjugarði Skriðuklausturs eru fengnar
með rannsóknum á beinagrindum sem
komu upp úr garðinum. „Ekki má samt
gleyma þeim sem kunna að hafa dáið áður
en sjúkdómurinn náði að setja mark sitt á
beinin. Það sést oft ekki á beinunum hvað
amaði að fólki sem dó eftir skammvinn
veikindi vegna umgangspesta, farsótta
eða annarra veikinda sem herja á vefi og
líffæri."
Sjúkdómarnir sem hrjáðu þá sem
leituðu á náðir klaustursins og dóu þar
drottni sínum eru meðal þeirra skelfileg-
ustu sem þekkjast og hvað mest áhersla
hefur verið lögð á að útrýma. Beinasafn
klaustursins sýnir að sögn Steinunnar
dæmi um flest það sem þjakaði fólk á
miðöldum. Sárasótt, sullaveiki, berklar,
bólusótt, krabbamein, langvarandi nær-
ingarskortur, tannsýkingar, lungnabólga
og illvígar pestir sem drógu fólk til dauða
unnvörpum þegar farsóttir geisuðu.
Margir þjáðust af fleiri en einum þess-
ara sjúkdóma, voru bæði með sárasótt
og sullaveiki, alls kyns slit og áverka á
beinum sem geta stafað af vansköpun,
óhóflegu vinnuálagi eða ofbeldi. Merkast
þótti að finna skýr dæmi um sullaveiki en
það er að sögn Steinunnar draumur hvers
fornmeinafræðings að finna merki um
sull. „Ellefu tilfelli sullaveiki fundum við
og þótti mörgum nóg um. Sullaveikiblaðr-
an kalkgerist - skurnast - með tímanum í
jarðveginum og geymist þannig rétt eins
og beinin sjálf. Blöðrurnar voru mismun-
andi margar í hverri gröf og mældust allt
frá 2 cm til 20 cm í þvermál. Það var einnig
mismunandi hvar sullaveikiormurinn
hafði tekið sér bólfestu og meðgöngutím-
inn greinilega mislangur.
Sárasóttartilfelli voru 19 og hafði
sóttin náð þriðja og síðasta stigi hjá þeim
flestum. Þó verður að hafa í huga að
ummerki á beinum koma sjaldnast fram á
fyrsta stigi sjúkdómsins. Dæmigerð mein
sem sárasótt skilur eftir sig eru hrúður
eða ummyndanir, einkum á ennisbeini,
leggjabeinum, rifbeinum og bringubeinum
- jafnvel göt. Sárasótt er kynsjúkdómur
sem berst frá manni til manns, annaðhvort
frá móður til ófædds barns eða við kyn-
mök, og er greinilegt að sumir hinna sýktu
höfðu fæðst með sjúkdóminn.
Að fá berkla var nánast dauðadómur
fyrir tilkomu sýklalyfja. Tíu manns í
kirkjugarðinum dóu úr berklum. Það kom
einnig verulega á óvart þegar dæmi um
Pagets-sjúkdóminn fannst á Skriðuklaustri
en ekki er vitað með vissu að hann hafi
nokkurn tíma fundist á meðal íslendinga.
Sjúkdómurinn stafar af krónískri sýkingu
sem leggst á hold og bein. Getur sýkingin
orðið svo alvarleg að sjúklingurinn af-
myndast í útliti. Ofvöxtur verður í beinum
sem bólgna út en þetta veldur miklum
kvölum. Má í þessu samhengi nefna að
oft hefur vöngum verið velt yfir því hvort
Egill Skalla-Grímsson hafi verið með Pa-
gets-sjúkdóminn. Önnur dæmi hérlendis
eru ekki til, ekki einu sinni í seinni tíð, og
sá sem dó á Skriðuklaustri getur allt eins
verið kominn frá útlöndum."
36 LÆKNAblaðið 2013/99