Læknablaðið - 15.01.2013, Blaðsíða 34

UMFJOLLUN O G GREINAR
Kollvarpar fyrri kenningum
um hlutverk klaustranna
-segir Steinunn Kristjánsdóttir fornleifafræðingur
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
Gatið á höfuðkúpunni er eftir sárasótt. Mynd Skriðu-
klaustursrannsóknir.
„Ég hef verið gagnrýnd fyrir að nota
orðið spítali um þá starfsemi sem greini-
lega hefur farið fram á klaustrinu á
Skriðu í Fljótsdal. En það er alveg ljóst
í mínum huga að þarna hefur verið
rekin umfangsmikil hjúkrunar- og
lækningastofnun, að þeirra tíma hætti
að sjálfsögðu. Spítali er því réttasta
orðið," segir dr. Steinunn Kristjánsdóttir
fornleifafræðingur sem stýrði fornleifa-
uppgreftinum á Skriðuklaustri og hefur
nú gefið út bókina Sagatt af klaustrinu
á Skriðu sem vakið hefur verðskuldaða
athygli og er tilnefnd til fslensku bók-
menntaverðlaunanna í flokki fræðibóka.
„Rannsóknirnar á klausturstæðinu og
kirkjugarðinum leiða í ljós mjög skýrar
vísbendingar um hand- og lyflækningar
og við grófum upp nærri 150 beinagrindur
fólks sem hefur greinilega dáið úr alvar-
legum sjúkdómum," segir Steinunn og
bætir við að fornmeinafræðingarnir sem
tóku þátt í greiningu mannabeinasafnsins
frá Skriðu séu sammála um að beinasafnið
sé einstakt og beri skýr einkenni þess að
vera úr kirkjugarði sjúkrastofnunar og
vistheimilis. „Svo veikt var fólk ekki alla
jafna á venjulegum heimilum þrátt fyrir að
það hafi verið uppi á miklum hörmunga-
tímum á miðöldum."
Bein sjúklinganna í kirkjugarðinum eru til
vitnis um neyð þeirra sem leitað hafa ásjár
hjá reglubræðrunum. Þarna hefur alvarlega
sjúkt fólk safnast saman, örkumla fólk vegna
sýkinga, fæðingargalla eða slysa. Fólk með
sárasótt, sullaveiki og langvarandi sýkingar
eða bara þeir sem skáru sig úr fjöldanum og
gátu ef til vill ekki alið önn fyrir sjálfum sér.
Þangað hefur væntanlega verið komið með
konur í barnsnauð og jafnvel andvana fædd,
óskírð börn til greftrunar.
Stunduðu ekki skriftir og grúsk
Það er erfitt að velja hvað skuli ræða þegar
efni bókar Steinunnar er undir. Öll er
bókin hin fróðlegasta og varpar að mörgu
leyti nýju ljósi á hlutverk klaustranna á
íslandi í kaþólskum sið. „Umfjöllun um
íslensku klaustrin hefur vissulega mótast
af mjög takmörkuðum heimildum en forn-
leifarannsóknir á öðrum klausturstæðum
en á Skriðu hafa takmarkast mjög af því að
seinni tíma byggingar voru gjarnan reistar
á rústum þeirra eldri og elstu minjar því
skemmdar og einfaldlega erfitt að komast
að þeim. Klausturstæðið á Skriðu er
annars staðar en bæjarstæðið og hefur því
varðveist einstaklega vel."
Steinunn segir að ýmsir hafi í byrjun
efast um að grafið væri á réttum stað í
Kirkjutúninu svo sterk hafi trú manna
verið á að klaustrið hafi staðið á bæjar-
stæðinu. „Það var ekki fyrr en nærri þrjú
ár voru liðin af uppgrefti sem óvissan var
með öllu úr sögunni, þrátt fyrir að líkurn-
ar á því að þarna væri hið forna klaustur-
stæði hefðu aukist jafnt og þétt með hverju
árinu sem leið."
Engan óraði á hinn bóginn fyrir því sem átti
eftir að koma úr jörðu á Kirkjutúninu, hvorki
þá sem stóðu að rannsóknunum né aðra sem
höfðu látið sig þær varða með einum eða
öðrum hætti. í fyrstu miðaði rannsóknin að
uppgrefti á minjum um byggingar, kirkju og
búsetu reglubræðra. Sérstakt kapp var lagt á að
finna leifar um bóklega iðju þeirra, samkvæmt
ríkjandi hugmyndum um íslensk klaustur,
en iðulega er litið svo á að bókagerð og ritun
hvers konar hafi verið mikilvægasti hluti af
starfi þeirra. Slík iðja ætti að skilja eftir sig
leifar í jörðinni. Fljótlega beindist rannsóknin
hins vegar að kirkjugarði klaustursins sem
Það er hafið yfir allan vafa að á Skriðuklaustri var rekinn
umfangsmikill spítali um ríflega hálfrar aldar skeið, segir
Steinunn Kristjánsdóttir fornleifafræðingur.