Læknablaðið - 15.01.2013, Blaðsíða 17

RANNSÓKN
Landskönnun á mataræði
sex ára barna 2011-2012
Ingibjörg Gunnarsdóttir næringarfræðingur, Hafdís Helgadóttir nemi í næringarfræði, Birna Þórisdóttir nemi í næringarfræði,
Inga Þórsdóttir næringarfræðingur
ÁGRIP
Tilgangur: Þekking á mataræði er grundvöllur stefnumótunar stjórnvalda
í manneldismálum. Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna mataræði 6
ára bama.
Efniviður og aðferðir: Þátttakendur voru 6 ára börn (n=162) valin með
slembiúrtaki úr þjóðskrá. Matur og drykkur sem börnin neyttu var vigtaður
og skráður í þrjá daga. Fæðuval og neysla næringarefna voru borin saman
við fæðutengdar ráðleggingar og ráðlagða dagsskammta (RDS) fyrir við-
komandi næringarefni.
Niðurstöður: Samanlögð meðalneysla ávaxta og grænmetis var 275±164
grömm á dag (g/dag), en innan við 20% þátttakenda neytti z400 g/dag.
Fisk- og lýsisneysla um fjórðungs þátttakenda var í samræmi við ráð-
leggingar. Meirihluti (87%) neytti z2 skammta af mjólk og mjólkurvörum
daglega. Fæða með lága næringarþéttni (kex, kökur, gos- og svaladrykkir,
sælgæti, snakk og ís) veitti að meðaltali nær 25% af heildarorku. Einungis
um 5% barna nær viðmiðum um hlutfall harðrar fitu í fæðu og neyslu
matarsalts og innan við 20% barna nær viðmiðum um neyslu fæðutrefja.
Meðalneysla vítamína og steinefna var almennt hærri en RDS fyrir við-
komandi næringarefni. Undantekning var D-vítamín þar sem einungis
fjórðungur barnanna neytti RDS eða meira af vítamíninu.
Ályktun: Matarvenjur 6 ára barna veita sem svarar RDS fyrir flest vítamín
og steinefni að undanteknu D-vítamíni. Mataræðið samræmist ekki ráð-
leggingum hvað varðar grænmeti, ávexti, fisk og lýsi. Samsetning orku-
gefandi efna og trefjaefnainnihald er ekki eins og best verður á kosið enda
veita vörur með lága næringarþéttni stóran hluta orkunnar. Mikilvægt er að
leita leiða til að bæta mataræði íslenskra barna.
Inngangur
Rannsóknastofu
í næringarfræði, við
matvæla- og næringar-
fræðideild, Háskóla íslands
og Landspítala.
Fyrirspurnir:
Ingibjörg Gunnarsdóttir
ingigur@hi.is
Greinin barst
19. september 2012,
samþykkt til birtingar
14. desember 2012.
Engin hagsmunatengsl
gefin upp.
Fyrstu ár ævinnar eru einstaklega mikilvæg með til-
liti til næringar og benda rannsóknir til þess að nær-
ingarástand og fæðuval fyrstu ár ævinnar geti haft lang-
tímaáhrif á vöxt, þroska og heilsu.1'8
Þekking á mataræði mismunandi hópa er grundvöllur
stefnumótunar stjórnvalda í manneldismálum og á því
sinn þátt í að efla lýðheilsu í landinu. Rannsóknastofa
í næringarfræði hefur undanfarin 15 ár rannsakað mat-
aræði barna og hafa niðurstöðurnar meðal annars nýst
við endurskoðun opinberra ráðlegginga.3-9'13
Margar þjóðir, þar á meðal íslendingar, hafa mótað
fæðutengdar ráðleggingar samhliða hefðbundnum ráð-
leggingum um lífsnauðsynleg næringarefni, vítamín og
steinefni, orku og hlutfallslega skiptingu orkuefnanna.14
Þannig eru gefnar leiðbeiningar um ráðlagða neyslutíðni
og/eða magn matvæla úr ákveðnum fæðuflokkum.
Markmiðið er að auðvelda fólki að velja sér fjölbreytta
og góða fæðu, sem rannsóknir hafa sýnt að stuðla að
bættri heilsu og minnkar líkur á ýmsum sjúkdómum,
svo sem hjarta- og æðasjúkdómum, offitu, sykursýki og
ákveðnum tegundum krabbameina.15
Markmið þessarar rannsóknar var að afla upplýsinga
um neyslu matvæla og næringarefna 6 ára íslendinga.
Rannsóknin á mataræði 6 ára barna 2011-2012 er fram-
skyggn rannsókn á handahófsvöldu landsúrtaki ung-
barna sem fylgt var til 6 ára aldurs. Opinberar ráðlegg-
ingar um fæðuval og næringarefni16 eru notaðar til að
meta niðurstöðurnar um neyslu matvæla og næringar-
efni í fæðu 6 ára barna og eru niðurstöðurnar kynntar
hér.
Efniviður og aðferðir
Þátttakendur voru 6 ára börn sem áður höfðu tekið þátt
í langtímarannsókn á mataræði og heilsu íslenskra ung-
barna.2 Ungbörn fædd árið 2005 voru valin af Hagstof-
unni með slembiúrtaki úr þjóðskrá fjórum sinnum það
ár. Við hvert slembiúrtak voru börnin innan við fjög-
urra mánaða gömul. Skilyrðum fyrir þátttöku mættu
250 börn, en skilyrði voru íslenskir foreldrar, einburi,
meðgöngulengd 37-41 vika, fæðingarþyngd milli 10-90
hundraðshluta, engir fæðingargallar eða meðfæddir
sjúkdómar og að móðir hefði notið mæðraverndar. Alls
luku 219 börn að minnsta kosti einum þætti rannsókn-
arinnar við 12 mánaða aldur og var þeim boðið að taka
þátt í eftirfylgni við 6 ára aldur. Fullnægjandi matar-
dagbókum var skilað inn fyrir 162 sex ára börn (74%).
Hlutfall háskólamenntaðra foreldra í rannsókninni var
58% meðal mæðra og 42% meðal feðra. Rannsóknin á
næringu ungbarna var fyrst samþykkt af Vísindasiða-
nefnd (VSNb2005040019/037) og skráð hjá Persónu-
vernd (S2449/2005) og síðan áður en rannsóknin á 6
ára hófst af Vísindasiðanefnd (VSNb2011010008/37) og
Persónuvernd (2010111049AMK).
Allur matur og drykkur sem barnið neytti nálægt
sjötta afmælisdegi sínum var vigtaður með ± 1 g ná-
kvæmni (PHILIPS HR 2385, Ungverjaland) og neyslan
skráð í matardagbók í þrjá daga samfellt, tvo virka
daga og einn helgardag. Skráningin var fyrst og fremst
í höndum foreldra og forráðamanna, en samstarf var
einnig við leik- og grunnskóla um vigtun og skráningu
þeirra máltíða sem börnin neyttu á skólatíma. Foreldrar,
forráðamenn og aðrir sem sáu um skráningu mataræðis
fengu skriflegar og munnlegar leiðbeiningar um notk-
un á vogunum og nákvæmni við skráningu (til dæmis
um mikilvægi þess að skrá nákvæma tegund og jafnvel
vöruheiti þeirra matvæla sem neytt var). Niðurstöður
voru færðar inn í næringarútreikningaforritið ICEFO-
OD sem hannað var fyrir landskönnun á mataræði
LÆKNAblaðið 2013/99 17