Læknablaðið - 15.01.2013, Blaðsíða 35

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Svona lítur uppgraftarsvæðið út í dag. Mynd Gunnarsstofnun.
geymdi mikilvægar upplýsingar um heilsufar
almennings og aðbúnað við líkn og hjúkrun,
sem og daglegt líf á miðöldum. Átti uppgröft-
ur á honum eftir að varpa skýrara ljósi á hlut-
verk klaustursins en nokkur þorði að vona. Um
leið kom í ljós að umsvif þess voru önnur og
fjölbreyttari en áður hafði verið talið. Það var
fjarri því að reglubræðurnir hefðu setið þar í
myrkvuðum kytrum, hoknir við bókaskrif sín.
Öðru nær. Ég tel nú að rannsóknin öll veiti
innsýn í heim miðalda frá öðru sjónarhorni en
ritaðar heimildir hafa gefið tilefni til.
Sagan af klaustrinu á Skriðu, bls. 34-5.
„Það hefur alltaf verið litið svo á að
klausturstarf á íslandi hafi ekki skipt
miklu máli, klaustrin hafi verið lítil og
munkarnir aðallega fengist við ritstörf
og lestur. Það stangast á við hlutverk og
tilgang klaustra annars staðar í hinum
kaþólska heimi en þeim var fyrst og
fremst ætlað að gegna fjölþættri sam-
félagsþjónustu, sinna sjúkum og fátækum,
stunda almannafræðslu, og almennt láta
sér annt um þá sem stóðu höllum fæti í
samfélaginu. Hvers vegna það hefði átt að
vera öðruvísi á íslandi var mér ráðgáta og
rannsóknir okkar á Skriðuklaustri stað-
festa þetta fjölþætta hlutverk klaustursins.
Ég var reyndar á þessari skoðun áður en
uppgröfturinn hófst en það kom mér samt
á óvart hversu afgerandi niðurstöðurnar
eru."
Á íslandi voru stofnuð 9 klaustur í
kaþólskum sið og var klaustrið á Skriðu
hið síðasta þeirra, stofnað 1493. Það var
síðan lagt niður 1552 en síðustu 10 árin
fyrir siðaskiptin 1550 voru klaustrin á
undanþágu og mjög dregið úr starfsem-
inni svo eiginlegur starfstími klaustursins
var um 50 ár. Að sögn Steinunnar eru rit-
aðar heimildir um Skriðuklaustur nánast
engar og því var rennt blint í sjóinn þegar
uppgröfturinn hófst árið 2002.
Þegar frá upphafi var ljóst að ekki var um að
ræða rústir hefðbundins miðaldabæjar. Þarna
var svefnálma, eldhúsálma með eldhúsi að-
skildu frá matsal, vinnuhúsa- og geymsluálma,
auk kirkju og kirkjugarðs. Allar álmurnar voru
samtengdar og mynduðu eina þyrpingu húsa,
líkt og einkennandi er fyrir klausturbyggingar.
Heildarstærð samstæðunnar hefur verið meiri
að grunnfleti en við mátti búast um byggingar
þessa tíma og umfram það sem forkönnunin
hafði bent til. Grunnflöturinn var yfir 1500
fermetrar þegar upp var staðið frá greftri nærri
áratug síðar, þann 14. ágúst 2011. Það er stór
bygging á mælikvarða íslenskra miðalda.
Sagati af klaustrinu á Skriðu, bls. 34.
Yfirbót í lifanda lifi
Til að gera sér grein fyrir hlutverki
klaustranna í kaþólskum sið segir Stein-
unn nauðsynlegt að hafa til hliðsjónar
mikilvægi hreinsunareldsins „Samkvæmt
kaþólskum sið ganga allar sálir í gegnum
hreinsunareldinn að lokinni jarðvistinni
og hversu lengi sálin dvaldist þar fór eftir
því hversu syndug hún var eftir jarð-
vistina. Fólk gat stytt þennan tíma með
því gera yfirbót og leggja kirkjunni eða
Sögufélagið gcfur út þessa veglegu bók með 150 Ijós-
myndum, teikningum og kortum í lit. Á kápunni er
mynd afbréfi Sesselju Þorsteinsdótturfrá því um 1500
sem gefur jörð sína, Skriðu í Fljótsdal, til stofnunar
klaustursins þar.
klaustrunum lið með fégjöfum eða vinnu-
framlagi og það skýrir hinn mikla fjölda
leikmanna sem starfaði við klaustrin og
dvaldi þar um lengri eða skemmri tíma.
Fátæklingar sóttu í klaustrin eftir skjóli og
unnu þar fyrir sér með ýmsum hætti, en
hinir efnameiri gáfu eignir eða peninga og
nutu þjónustu klaustursins í staðinn. Það
má því gera ráð fyrir að þó nokkuð margir
vinnufærir fullorðnir hafi eytt hluta ævi
sinnar á Skriðuklaustri gegn próventu eða
vinnu. í beinasafninu (260 beinagrindur)
er að finna alla aldurshópa samfélagsins,
allt frá kornabörnum til gamalmenna.
Sjálfsagt hafa margir dvalið í klaustrinu
um langan tíma, en aðrir aðeins legið þar
banaleguna eða verið gestir eina nótt."
Samsetning íbúa í klaustrinu hefur þannig
verið töluvert ólík því sem þekktist á almenn-
um heimilum. Hefur heimsókn í það vafalaust
verið eftirminnileg fyrir alla þá sem þangað
komu, sjúkir eða heilbrigðir. Gera má ráð fyrir
að hún hafi í senn verið skelfileg og framandi
fyrir þá sem lifðu þessa tíma, ekki síður en
fyrir okkur nú. Þarna var saman komið fólk
sem gat ekki séð sér farborða vegna líkamlegra
og andlegra meina sinna. Það skar sig úr. Þetta
getur líka verið ein ástæða þess að staðurinn
týndist. Hann minnti á vanlíðan, kvalir og
dauða, þótt píslardauði kunni fyrrum að hafa
verið dáður og upphafinn sem syndaaflausn.
Sagan afklauslrinu á Skriðu, bls. 244.
„Klaustrin byggðu þannig grundvöll
sinn - fjárhagslegan og trúarlegan - á því
að stuðla að stórum og smáum yfirbótar-
verkum og buðu almenningi að kaupa sér
aflát fyrir syndir sínar," segir Steinunn.
„Þetta þýddi að því meiri syndir sem
menn drýgðu, því meira fengu klaustrin í
sína hönd. Kirkjunnar menn voru vændir
um græðgi og jafnvel hræsni því þeir urðu
ekki bara sálnahirðar og dómarar heldur
höfðu þeir með tíð og tíma sölsað undir
sig stóran hluta af eignum landsmanna í
jörðum og lausafé í krafti yfirbóta. Þá voru
LÆKNAblaðið 2013/99 35