Læknablaðið - 15.11.2013, Blaðsíða 34

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Stutt, lipur, gagnsæ
og auðskiljanleg!
íðorð úr læknisfræði
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
„Formleg afskipti mín af Iðorðasafni
lækna hófust eftir að ég skrifaði ritdóm
í Fréttabréf Ixkna árið 1989 um íðorða-
safnið, sem komið hafði út nokkrum
árum fyrr og vakið, að mér fannst og
óverðskuldað, alltof litla athygli,"
segir Jóhann Heiðar Jóhannsson, meina-
fræðingur og íðorðasmiður, en hann
hefur um nær þriggja áratuga skeið
helgað mikið af sínum frítíma orðasmíð,
orðasöfnun og orðskýringum í íslenskri
læknisfræði.
Orðanefnd Læknafélags íslands hafði
þá verið að störfum frá árinu 1983 undir
stjórn Arnar Bjarnasonar og Jóhann Heið-
ar segir að birting umsagnar sinnar um
íðorðasafnið hafi orðið til að þess að Örn,
sem þá var ritstjóri Læknablaðsins, fékk
hann til að taka sæti í nefndinni. „Eg hef
verið í þessu síðan," segir Jóhann Heiðar,
sem síðar tók við formennsku í orðanefnd-
inni þegar Örn dró sig í hlé frá því starfi.
„í framhaldi af birtingu þessarar
greinar minnar stakk Örn síðan upp á því
að ég skrifaði formlega pistla í Fréttabréf
lækna um nýyrði og þýðingar og þegar
Fréttabréfið var lagt niður 1994 færðust
pistlarnir yfir í Læknablaðið og birtust þar í
hverju tölublaði til ársins 2008 er ritstjórn
blaðsins ákvað óvænt að hætta birtingu
þeirra. Það voru heilmikil vonbrigði fyrir
íðorðastarfsemina og mig persónulega og
blaðinu til skammar," segir Jóhann Heiðar
en vill að öðru leyti ekki ræða það mál
frekar. Pistlar hans hafa síðan birst í Lyfja-
tíðindum og eiga sér þar dygga lesendur.
Orðanefnd Læknafélags íslands vann
gríðarlega mikið og gott starf og gefin
voru út á hennar vegum þrjú ítarleg orða-
söfn á íslensku í fósturfræði, líffærafræði
og vefjafræði. „Það má segja að starfs-
lotunni hafi lokið 1996 með þýðingu og
útgáfu ICD 10 (alþjóðlegrar tölfræðiflokk-
unar sjúkdóma og skyldra heilbrigðis-
vandamála) sem var mikið verk," segir
Jóhann Heiðar, en að þessum þýðingum
unnu fyrst og fremst Magnús Snædal mál-
fræðingur sem ritstjóri, Örn Bjarnason og
Jóhann Heiðar.
Byggir á traustum grunni
Áhugi framámanna íslenskrar læknisfræði
um þýðingar og nýyrðasmíð á íslensku
nær sennilega jafn langt aftur og saga ís-
lenskrar læknisfræði. Sú saga verður ekki
rakin hér en nefna verður þó brautryðj-
andastarf Guðmundar Hannessonar, en
eftir hann liggja tvö orðasöfn: Alþjóðleg
og íslensk líffæraheiti (1936-37) og íslensk
læknisfræðiheiti (1956), sem Jón Steffensen
annaðist útgáfu á að Guðmundi látnum.
Ýmsir fleiri hafa lagt hönd á þennan plóg
og verður líklega á engan hallað þó Örn
Bjarnason sé einnig nefndur til sögunnar
sem einstakur dugnaðarforkur og fram-
kvæmdamaður.
Orðanefnd Læknafélags íslands hefur
að segja má verið í dróma undanfarinn
áratug en var endurvakin veturinn 2012
undir formennsku Jóhanns Heiðars og
segir hann það vel viðeigandi þar sem
nú eru 30 ár frá stofnun hennar og hefur
stundum verið gert meira veður af minna
tilefni.
Jóhann Heiðar hefur lagt sitt lóð á
vogarskálarnar með því að minnka við sig
vinnu á Landspítalanum um 20% og situr
þess í stað tvo hálfa daga í viku á skrif-
stofu í húsnæði málræktarsviðs Stofnunar
Árna Magnússonar í íslenskum fræðum
við Neshaga og endurskoðar orðasafn
íslenskrar læknisfræði. „Þetta er frábær
aðstaða sem ég hef fengið hér með góðum
stuðningi Læknafélagsins sem lagði
mér til tölvu og nýjar læknisfræðilegar
orðabækur á skrifstofuna. Eg nýt þess
einnig að vera hér í nánum tengslum við
starfsmenn Stofnunar Árna Magnússonar
sem eru flestum öðrum fróðari um ís-
lenskt mál og málfræði," segir hann og
er greinilega hæstánægður með fyrir-
komulagið. „I orðanefndinni eru nú einnig
læknarnir Eyjólfur Þ. Haraldsson og
Magnús Jóhannsson, en gott væri að fá
fleiri í hópinn.
Læknisfræðin er lifandi fræðigrein og
alltaf bætast við orð, hugtök, ný tækni og
ný þekking sem kallar á þýðingar og ný-
yrðasmíð. Það hefur alltaf verið hugsjón
okkar að við eigum að nota íslensk heiti
eftir fremsta megni," segir Jóhann Heiðar
aðspurður um framtíðarsýn. „Ég hef litið
á pistlana mína sem vettvang til að halda
umræðunni lifandi og fá efni og athuga-
semdir frá þeim sem lesa til að geta haldið
íðorðasafninu lifandi og tekið inn ný orð
eftir föngum."
Söfnun og útgáfa íðorðasafnsins fylgir
að sögn Jóhanns Heiðars hefðbundnum
522 LÆKNAblaðið 2013/99