Þjóðlíf - 01.03.1986, Page 22

Gúttóslagurinn 1932. Teikning
úrSpeglinum.
meðal annars Gúttóslagurinn 9. nóvember 1932,
þegar verkamenn höfðu betur í átökum við lög-
reglu og knúðu borgarstjórnina til að falla frá
áætlunum um að lækka stórlega kaupið í atvinnu-
bótavinnunni á vegum borgarinnar. Ólafur R. Ein-
arsson og Einar Karl Haraldsson lýstu Gúttó-
slagnum meðal annars þannig í bókinni Gúttó-
slagurinn 9. nóvenber 1932:
Lögreglumennirnir eiga við ofurefli að etja.
En þeir berja duglega frá sér með kylfunum.
Andstæðingar þeirra í dag verða margir fyrir
alvarlegum meiðslum. Að minnsta kosti sex
verkamenn eru illa særðir ... Miklu fleiri
hljóta minniháttar skurfur og merjast illa í
bardaganum.
Lögregluliðið hefur beðið fullkominn
ósigur i götuslagnum. Það er engin lögregla
lengur í bænum. Lögregluvaldið er með öllu
óvirkt. Valdstjórnin er með öllu varnarlaus.
21 lögregluþjónn er svo mikið slasaður að
hann er ófær til starfa. Þeir eru með Ijóta
höfuðskurði, kúlur um allt höfuð, marðir á
höndum og limlestir, sumir brotnir. Það er
með engu móti hægt að halda uppi lögum
og reglu í borginni. (Bls. 16)
Meirihluti Sjálfstæðismanna í borginni hefur
ekki lifað allan þennan tíma sem liðinn er án þess
að taka mið af nýjum kringumstæðum. í dag er
svo komið, að Sjálfstæðisflokkurinn hefursenni-
lega meiri ítök í verkalýðsfélögum í Reykjavík en
nokkur annar flokkur; meðal annars er Magnús L.
Sveinsson, formaður stærsta verkalýðsfélags
landsins, Verslunarmannafélags Reykjavíkur,
jafnframt forseti borgarstjórnar Reykjavíkur og
verður í öðru sæti framboðslista Sjálfstæðis-
flokksins í komandi borgarstjórnarkosningum,
næstur borgarstjóranum. Mikla og fróðlega sögu
er að segja af samskiptum Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík við verkalýð borgarinnar og verkalýðs-
félög. Sú saga er um leið saga stöðugleika og
breytinga á langlífasta valdakerfi landsins: veldi
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.
U ndir lok fjórða áratugarins var
Sjálfstæðisflokkurinn orðinn nokkuð
áhrifamikill innan ýmissa verkalýðsfé-
laga, einkum í Reykjavík.
Frá upphafi hafði Sjálfstæðisflokkurinn umtals-
vert verkalýðsfylgi og raunar hafði flokkurinn
fengið það fylgi í arf eftir þá stjórnmálaflokka í
landinu, sem höfðu áður barist gegn „stéttahatri"
Alþýðuflokks og Framsóknarflokks, eins og þess-
irflokkar nefndu stefnu þeirra. Hin borgaralegu
öfl í landinu höfðu snemma sýnt nokkurn vilja til
þess að koma til móts við kröfur verkalýðshreyf-
ingarinnar. Þannig samþykkti til dæmis Alþingi
Vökulögin árið 1921, en þau kváðu á um sex
stunda lágmarkshvíld á sólarhring fyrir togarasjó-
menn. Ein ástæðan fyrir umbótavilja ýmissa
ráðamanna var án efa sú, að þeir höfðu dregið
nokkurn lærdóm af hatrömmum stéttaátökum í
öðrum löndum; að þeirra mati var nauðsynlegt að
sýna nokkurn sveigjanleika í samskiptum við
verkalýðinn, því væri „sanngjörnum kröfum" ekki
sinnt gæti svo farið - eins og Jón Magnússon,
forsætisráðherra, sagði á Alþingi um Vökulögin:
„að kröfurnar verði hærri fyrir það, að nú er ekki
vel tekið svo sanngjörnu máli, sem þetta er.“
Á fyrstu árum Sjálfstæðisflokksins höfðu for-
ystumenn hans hins vegar ekki tileinkað sér
stjórnvisku og mýkt Jóns Magnússonar og skoð-
anabræðra hans. Stefna Sjálfstæðisflokksins
virtist ráðast mikið af beinum stéttarhagsmunum
atvinnurekenda, enda voru ýmsir af helstu for-
ystumönnum flokksins, einkum í Reykjavík, í
þeirra hópi. Fyrsti formaðurflokksins, Jón Þor-
láksson, vart.d. verslunareigandi (J. Þorláksson
og Norðmann); eftirmaður hans í formannssæt-
inu var Ólafur Thors, en hann var einn aðal-
eigandi og framkvæmdastjóri Kveldúlfs, stærsta
útgerðarfyrirtækis landsins. Báðir stóðu þeir
framarlega í áhrifamestu, og í þá tíð nánast einu,
samtökum atvinnurekenda, Jón í Verslunarráði
íslands og Ólafur í Félagi íslenskra
botnvörpuskipaeigenda.
Sjálfstæðisflokkurinn aðhylltist hugmynda-
fræði stéttasamvinnu; eitt kunnasta slagorð
flokksins var einmitt Stétt með stétt. Flokksfélag-
ið í Reykjavík, Landsmálafélagið Vörður, lagði til
dæmis áherslu á „að vinna að andlegum skilningi
og samúð milli verkamanna og atvinnurekenda
og réttlátum samskiptum þeirra", eins og einn af
forystumönnum Varðarorðaði þessa hugsun.
Hins vegar fylgdi forysta flokksins stéttasam-
vinnuhugmyndum ekki eftir með sveigjanlegri
stefnu gagnvart verkalýðsfélögum á fyrstu árum
kreppunnar - enda má segja að tíðarandinn hafi
ekki beint blásið byrlega fyrir málamiðlanir.
Stefnubreyting
Fyrir Gúttóslaginn hafði borgarstjórnarmeiri-
hlutinn unnið samkvæmt þeirri stefnu, að útgjöld-
um borgarinnar skyldi haldið í lágmarki; að hans
mati var atvinnubótavinnan orðin of þungur baggi
á borgarsjóði og brýna nauðsyn bæri til að lækka
tímakaupið úr 1,36 krónum í 1 krónu. Meirihlutinn
misreiknaði hins vegar gjörsamlega hug verka-
lýðsins. Harðvítug átök brutust út þar sem fjöldi
manns, lögregla og verkamenn, hlutu áverka,
einsog áðurvar sagt.
Hvernig sem á þennan atburð er litið er eitt
augljóst: borgarstjórnarmeirihlutinn vareinangr-
aður, vissi ekki hug fólksins í borginni. Embætt-
ismennirnirog atvinnurekendurnir, sem næreinir
sátu í borgarstjórn fyrir Sjálfstæðisflokkinn, virt-
ust þannig hvorki hafa getu né vilja til að ná
einhverju sambandi við fólk í verkalýðsfé-
lögunum.
Á nokkrum árum breyttust þessir stjórnar-
hættir. Undir lok fjórða áratugarins var Sjálfstæð-
isflokkurinn orðinn nokkuð áhrifamikill innan ým-
issa verkalýðsfélaga, einkum þó í Reykjavík.
Flokkurinn breytti stefnu sinni og uppskar meðal
annars hljómgrunn meðal launafólks.
í grein um Ólaf Thors segir Birgir Kjaran frá
mati Ólafs á fyrstu árum Sjálfstæðisflokksins:
....sagði Ólafur mér eitt og annað af stjórn-
málaferli sínum. Dró hann enga dul á, að hann
taldi flokk sinn hafa verið steinrunnið íhald, þegar
hann fyrst kynntist honum og nefndi þar ýmsa til.
22 ÞJÓÐLÍF