Þjóðlíf - 01.03.1986, Blaðsíða 40

stuðst við þá grein hér á eftir.
Jónatan kvað erfitt að skýra íslenskar réttar-
reglur um þetta þar sem aldrei hefði verið rekið
mál af þessu tagi hér á landi og lítið um skráðar
reglur nema manndrápsákvæðin. Hann sagði þó
Ijóst, að samkvæmt lögum bæri læknum að
vernda líf, svo lengi sem kostur væri, og viðurlög
gætu legið við því að bregðast þeirri skyldu.
Varðandi það hvort hér á landi væri unnt að
gera svokallaða „lífserfðaskrá", eins og unnt er í
sumum fylkjum Bandaríkjanna, kvað Jónatan að
svo væri ekki. „Hitt er svo annað mál hvort
læknar myndu taka tillit til slíkra óska,“ sagði
Jónatan. „Ég veit til þess, að sumir læknar
myndu gera það - og hafa gert það - en lögin
skylda þá ekki til þess. Það yrði því mikið undir
læknum komið, hvort tillit yrði tekið til slíkra fyrir-
mælahérálandi."
Jónatan kvaðst þeirrar skoðunar, að líknardráp
gætu í sumum tilfellum átt siðferðilegan rétt á sér.
Nokkurt svigrúm yrðu læknar að hafa til athafna,
því oft gæfist lítill tími til að velta fyrir sér óljósum
réttarreglum. „Hins vegar er ég alfarið á móti því
að heimila líknardráp,“ sagði Jónatan. „Hér er
um að ræða svo vandmeðfarið mál út frá siðferði-
legu og lagalegu sjónarmiði, að ekki er rétt að
kveða binlínis á um það í lögum hvenær heimilt
er að binda endi á líf. Ég held, að betra sé fyrir
alla aðila, bæði almenning, lækna og hjúkrunar-
fólk, að hafa slíkan rétt þrengri en rýmri í þessum
efnum. Hitt ersvo annað mál, hvernig rétturinn er
útfærður hverju sinni. Þar koma mörg sjónarmið
til sögunnar, og verður að meta hvert einstakt
tilvik í Ijósi þeirra."
í grein sinni í Úlfljóti vék Jónatan að hugtökun-
um athöfn og athafnaleysi, sem honum finnast
mikilvæg í þessu samhengi. Þar segir hann m.a.:
„Beintog óbeint líknardráp. Ef athafnaleysi verð-
ur lagt að jöfnu við beina athöfn, skiptir ekki miklu
máli við mat á verknaðinum (líknardrápinu), á
hvorn veginn hann er unninn. Oft er erfitt að
greina á milli. Með beinu (aktívu) iíknardrápier átt
við verknað, sem beinlínis er valdur (meðvaldur)
að dauða annars manns, svo sem ef skotið er á
hann eða honum gefin banvæn sprauta. Óbeint
(passívt) líknardráp er tvenns konar, annars veg-
ar stöðvun ráðstafana, sem hafnar eru til bjargar
lífi, og hins vegar vanræksla um að hefja björgun-
araðgerðir, þannig að andlát verður beinlínis rak-
ið til sjúkdóms eða sköddunar, en fresta hefði
mátt andláti eða koma í veg fyrir það með við-
eigandi aðgerðum. Á þessum þremurtegundum
líknardráps er aðeins stigsmunur. Milli hins beina
líknardráps og fyrra afbrigðis hins óbeina líknar-
dráps eru afar óglögg skil. Síðara afbrigðið getur
runnið saman við hrein athafaleysisbrot, erfalla
utan líknardráps, sbr. 221 .gr.alm.hgl."
Jónatan varð sögð sagan af föður konunnar er
rakti sína sögu hér að framan. Hann var spurður,
hvort hægt væri að sækja viðkomandi lækni til
saka fyrir að hafa ekki bjargað lífi mannsins.
„Ég held, að honum yrði aldrei refsað í reynd,"
segir Jónatan. „Ákæruvaldið myndi tæpast eiga
frumkvæði að því að sækja hann til saka. Vissu-
lega stytti hann líf mannsins, en athafnir lækni-
sins eru á mörkum þess að vera ólögmætar. Hér
má benda á 213. grein, sbr. 75. grein hegningar-
laga, er kveða á um vægar refsingar fyrir dráp
sem með engu móti er hægt að líkja við venjulegt
ásetningsmanndráp. Líknardráp gætu fallið undir
þessa grein eða almenna manndrápsákvæðið,
t.d. ef læknir hefst ekki að fyrir brýna beiðni
sjúklings. Ef farið er að brýnni beiðni sjúklings um
að fá að deyja er skv. 213. grein kveðið á um
refsingu sem ervarðhald eigi skemuren 6o
dagar. Líknardráp, sem ekki fellur undirsér-
ákvæði, varðar beint við manndrápsákvæðið í
211. gr., þótt vitanlega komi til kasta refsilækkun-
arástæðna.
Annars er mjög erfitt að fjalla um þetta mál frá
lögfræðilegu, læknisfræðilegu eða siðferðilegu
sjónarmiði einu saman. Hér vakna margar spurn-
ingar, sem mannleg lög geta í sjálfu sér aldrei
svarað. Það er svo margt sem þarf að taka tillit til,
m.a. siðferðilegra þátta. En að mínu mati má ekki
draga úrþeirri ábyrgð, sem læknarog hjúkrunar-
fólk ber nú. Meðal annars þess vegna tel ég ekki
rétt að lögin beinlínis heimili líknardráp."
ÝMSIR HÉR Á LANDI MUNU HAFA
hug á því að stofna félagsskap af svipuðu tagi og
til er í Svíþjóð, en hann nefnist „Rétturinn til
dauðans“. Þar er um að ræða baráttu fyrir því að
fólk skuli sjálft fá að ráða dauðastund sinni, hvað
sem líður viðhorfi lækna. Eins og komið hefur
fram hér áður er búið að lögheimila slíkan rétt í
mörgum fylkjum Bandaríkjanna, ef viðkomandi
hefur gefið fyrirmæli um slíkt. Dr. Friðrik Einars-
son, læknir, kveðst hafa verið áhugamaður um
stofnun slíks félagsskapar og vera enn. „Það
hafa nokkrir læknar á Borgarspítalanum lofað
mér því, að ef heilinn í mér hefur verið dauður í 3-
4 mínútur skuli þeir ekki lífga mig við,“ sagði
Friðrik í samtali við ÞJÓÐLÍF. Hlær síðan við. „Ég
veit hins vegar ekkert hvort þeir standa við þetta,
enda eiga þeir óhægt um vik. Þeir eiga að gera
allt sem í þeirra valdi stendur til að viðhalda lífi
svo lengi sem kostur er. En mér finnst ekki mega
ganga of langt í þessum efnum - tæknin má ekki
eiga forgang. Það er mín persónulega skoðun."
Af félagsstofnun hefur enn ekki orðið hér á
landi, en hver veit nema hún líti dagsins Ijós í
framtíðinni. Margir hafa hins vegar orðið til þess
að benda á, að lögbinding fyrirmælaskrár, eins
og í sumum fylkjum Bandaríkjanna kunni að gera
illt verra. Hvað þá með hina, sem ekki hafa skilið
eftir sig slíka skrá? Að sjálfsögðu yrði þá óheimilt
með öllu að grípa í taumana, hvað sem líður
afstöðu sjúklings og afstöðu aðstandenda og
lækna.
Hér hefur verið rætt um líknardráp og líknar-
dauða nær eingöngu út frá sjónarhorni fólks, og
aðstandenda þeirra, sem verður fyrir því að lifa
lifandi dauða, ef svo mætti að orði komast, og á
sér þá ósk heitasta að fá að deyja í friði fyrir
læknum. Hins vegar nær hugtakið yfir mun víð-
tækara svið, t.a.m. fatlaða, lamaða, og annað
fólk, sem haldið er sjúkdómum er gerir því ókleift
að lifa því sem við köllum eðlilegu lífi. Hvað með
slík tilvik? Stundum kemur það fyrir, að alvarlega
fötluð börn eru látin deyja skömmu eftir fæðingu,
t.d. með aðgerðaleysi lækna og hjúkrunarfólks.
Heyrst hafa a.m.k. dæmi um slíkt, þótt ÞJÓÐLÍF
kunni ekki að greina frá slíkum tilvikum hér á
landi. Hér vakna vissulega spurningar um helgi
lífsins. Er aðgerðaleysi lækna í tilvikum sem
þessum orðið að manndrápi? Að íslenskum
lögum myndi aðgerðaleysi í slíkum tilvikum talið
manndráp - en einhverjir kynnu að vilja deila um
siðferðilegt réttmæti.