Þjóðlíf - 01.03.1986, Blaðsíða 32

varaformaður og ráðherra flokksins, Jóhann Haf-
stein, formaður og forsætisráðherra, Geir Hall-
grímsson, borgarstjóri, formaðurog forsætisráð-
herra. Birgir ísleifur Gunnarsson, fyrrum borgar-
stjóri, er enn á þriðja þrepi og hefur tvisvar hras-
að í framatröppunni: fyrst þegar Sjálfstæðisflokk-
urinn tapaði meirihlutanum í Reykjavík, en hann
var þá borgarstjóri, og síðan hlaut hann lítið fylgi í
formannskjöri á landsfundi flokksins 1983, en
hann var einn þriggja frambjóðenda. (Til þessa
hóps má einnig e.t.v. telja Auði Auðuns, en hún
varsettur borgarstjóri, ásamt Geir Hallgrímssyni,
1959-60 og varð ráðherra 1970-71.)
Núverandi borgarstjóri, Davíð Oddsson, er enn
á öðru þrepi. Ef að líkum lætur er óhætt að spá
honum miklum frama. Raunar er ekki ósennilegt
að hann taki þriðja og fjórða þrep í einu stökki,
verði alþingismaður og síðan formaður flokksins
annað hvort á landsfundi 1987 eða 89.
Valdakerfi Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík hafði mikið aðdráttarafl fyrir
unga stjórnmálamenn.
Árni Sigfússon: Á uppleið.
Þessi tröppugangur var lengi vel undir stjórn
flokksins; flokksfélagar réðu hverjir voru í fram-
boði fyrir flokkinn til Alþingis og hvaða skilyrði
þeir þurftu að uppfylla. Stjórn framboðsmála var
að sjálfsögðu mjög áhrifarík aðferð til að halda
uppi aga í flokknum og fá menn til að sætta sig
við ákvarðanirflokksstofnana. Með þessum hætti
var einnig hægt að tryggja að hæfustu stjórn-
málamenn flokksins í Reykjavík sinntu borgar-
málum - í gegnum borgarstjórnina lá nær eina
leiðin til pólitískrar forystu á vettvangi landsmála.
Helstu forystumenn flokksins í Reykjavík störfuðu
raunar samtímis, jafnvel í marga áratugi, í borgar-
stjórn og á þingi.
Sjálfstæðisflokkurinn kom sér þannig
snemma upp nokkrum hópi manna, sem höfðu
stjórnmál að atvinnu, en á þessum árum nægðu
þingmannslaun ein ekki til framfærslu. Reyndar
virðast þessir tilvonandi atvinnumenn í stjórnmál-
um hafa að einhverju leyti miðað nám sitt við
pólitískan frama: allir voru þeir löglærðir og hófu
ungir stjórnmálaþátttöku.
Óhætt er því að fullyrða, að valdakerfi Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík hafði mikið aðdráttar-
afl fyrir unga stjórnmálamenn. Það gat séð þeim
fyrir lífsviðurværi, þjálfað þá í stjórnunarstörfum
og tryggt þeim pólitískan frama.
Venjulega vargott samkomulag innan Sjálf-
stæðisflokksins um hvernig valdakerfinu í
Reykjavík var stjórnað. Aðeins einu sinni varð
alvarlegur brestur. Árið 1952 studdi borgarstjór-
inn, GunnarThoroddsen, tengdaföðursinn, Ás-
geir Ásgeirsson, til forseta, en ekki séra Bjarna
Jónsson, sem flokkurinn hafði samþykkt að
styðja. Varðveist hefur frásögn Ólafs Thors af
samtali hans við Ásgeirárið 1954 um afskipti
Gunnars af forsetakosningunum. Þar segir m.a.:
Ásgeir sagöi, að hann heíði haldið, að sér
vaeri ekki ofgott að hafa einn meinlausan
tengdason með sér. Greip ég þá fram í:
Auðvitað ekki, en ekki borgarstjórann í
Reykjavík og allt það afl, sem við hefðum
gefið honum og hann hefði beitt til hins
ítrasta á móti okkur. Ásgeir: Hann gerði
ekkert í þessum efnum. Ólafur: Þú hefir
kannske verið á biðstofu borgarstjórakont-
órsins, meðan á þessu stóð? (Matthías Jo-
hannessen II, bls. 220)
Gunnar hafði að mati Ólafs og fjölmargra Sjálf-
stæðismanna „svikið“, notað valdakerfið í
Reykjavík til að vinna gegn ákvörðunum flokks-
ins. Margir þeirra fyrirgáfu honum aldrei.
N útíö og framtíð
I dag gengur forystusveit Sjálfstæðisflokksins,
alþingismenn og borgarfulltrúar, ekki fram í einni
röð. Þróunin hefur orðið sú, að einstakir forystu-
menn eru miklu óháðari flokknum en áður; próf-
kjörin eru t.d. í eðli sínu persónukjör, þar sem
hver frambjóðandi verður að standa á eigin
fótum.
Seta í borgarstjórn er nánast orðin að blind-
götu fyrir þá sem hafa áhuga á þingmennsku, og
gildir þetta jafnt um Sjálfstæðisflokksmenn og
aðra. Af tólf borgarfulltúum Sjálfstæðisflokksins
situr nú aðeins einn á þingi, Albert Guðmunds-
son. Að því er best verður séð hafa aðeins tveir
af núverandi borgarfulltrúum Sjálfstæðisflokks-
ins, Davíð Oddsson og e.t.v. Katrín Fjeldsted
möguleika á þingsæti í framtíðinni (fyrir utan Al-
bert).
Þegar á heildina er litið hefur valdakerfi Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík veikst, þrátt fyrir allt,
ef miðað er við blómaskeið þess. Flokkurinn
hefur alltaf verið bandalag mismunandi
hagsmunahópa og einstaklinga; hópvitund
flokksmanna hefur alltaf verið sterk. Samheldnin
í flokknum hefur samt sem áður minnkað og
forystumenn deila opinberlega með gífuryrðum
og hávaða. Yfirráðin í Reykjavík, þar sem flokkur-
inn gengur sameinaður og sigurviss til borgar-
stjórnarkosninga, hafa því jafnvel orðið enn mikil-
vægari kjölfesta fyrir flokkinn en nokkurn tíma
áður.
í framtíðinni getur einkum tvennt ógnað meiri-
hluta Sjálfstæðiflokksins í Reykjavík: annars veg-
ar að Davíð verði kallaður til þingsetu og for-
mennsku í flokknum, án þess að hæfur maður
fáist í hans stað; hins vegar að andstæðingar
Sjálfstæðisflokksins nái saman um valkost við
núverandi stjórnarhætti í borginni. Ég vil Ijúka
þessari grein með stuttri umfjöllun um ofan-
greinda möguleika.
Forysta Sjálfstæðisflokksins, Þorsteinn Páls-
son formaður og Friðrik Sophusson varaformað-
ur, er veik, ekki síst að mati fjölmargra Sjálfstæð-
ismanna. Þorsteinn er ekki talinn hafa sýnt þá
forystuhæfileika sem af honum var vænst og
flokkurinn þarfnast. Sjálfstæðismenn líta því í
vaxandi mæli til Davíðs Oddssonarsem manns
með svipaða leiðtogahæfileika og þeir Ólafur
Thors og Bjarni Benediktsson höfðu. Hverfi
Davíð úr borgarstjórninni lendir borgarstjórnar-
flokkurinn í miklum vanda. Eftirmaður Davíðs
verður vandfundinn og ég hygg, að fáir beini
sjónum að öðrum borgarfulltrúum flokksins í
þessu efni.

32 ÞJÓÐLÍF