Þjóðlíf - 01.03.1986, Qupperneq 26

Sjálfstæðisflokkurinn aðhylltist frá upphafi hug-
myndafræði heildarhyggju, að allar stéttir ættu að
vinna saman. Á fyrstu árum flokksins var hins
vegar lítið gert til þess að útfæra þessa almennu
hugmynd, þannig að hún höfðaði sérstaklegatil
launafólks. Af hverju áttu til dæmis verkamenn
samleið með hinum efnameiri i þjóðfélaginu?
Bjarni Benediktsson átti drjúgan þátt í því að
svara þessari og skyldum spurningum, þannig að
fljótlega varð til mjög yfirgripsmikil hugmynda-
fræði Sjálfstæðismanna í verkalýðsstétt. Kjarni
hennar var, að „því aðeins getur verkamanninum
vegnað vel að atvinnuvegunum vegni vel“. Á
Sjálfstæðisflokkurinn reynirað
þrengja sér inn í líf fólksins í borginni,
gera flokksfélög sín að almennum,
„ópólitískum" hverfasamtökum.
sjálfstæðismenn veita
HEITAVATNINU
í BÆINN
Gamalt kosningaspjald frá
Sjálfstæðisflokknum. Dæmi
um hvernig flokkurinn hefur
tengt framkvæmdir
borgarinnar við sjálfan sig.
íslandi hefðu einnig allir jöfn tækifæri og vel-
gengni einstaklingsins væri fyrst og fremst háð
dugnaði hans sjálfs og iðjusemi.
Félög Sjálfstæðisverkamanna voru stofnuð
víða um land og árið 1940 var stofnað landssam-
band þeirra. Þessi félög áttu sér eitt brýnt baráttu-
mál: að rjúfa skipulagstengsl Alþýðuflokksins og
Alþýðusambands Islands, en kjörgengi fulltrúa á
Alþýðusambandsþing var bundið við Alþýðu-
flokksmenn. Þarna áttu Sjálfstæðismenn samleið
með sósíalistum, og sameiginlega stóðu þeir að
stofnun Sambands íslenskra stéttarfélaga þar
sem forsetinn var sósíalisti og varaforsetinn
sjálfstæðisverkamaður. Seint á fjórða áratugnum
fór Sjálfstæðisflokkurinn sem sagt að höfða
markvisst til verkalýðs og skipuleggja flokksstarf í
verkalýðsfélögunum. Ekki er annað að sjá en
það hafi tekist bærilega. Á árinu 1940 var skilið á
milli Alþýðuflokks og Alþýðusambands og stóðu
Sjálfstæðismenn og sósíalistar fyrir þeim aðskiln-
aði. (Forseti Alþýðusambandsins frá 1980 er
sósíalistinn Ásmundur Stefánsson. Sama ár var
Björn Þórhallsson kjörinn varaforseti, en hann
situr í miðstjórn Sjálfstæðisflokksins.) Samhliða
hinum breyttu áherslum urðu kynslóðaskipti í for-
ystu flokksins í Reykjavík og við tóku menn, sem
m.a. sinntu mjög verkalýðsstarfi flokksins: Bjarni
Benediktsson, GunnarThoroddsen og Jóhann
Hafstein.
Skipulagiðerkjölfestan
Ýmsir af starfsmönnum Reykjavíkurborgar
voru áhrifamenn í Stjálfstæðisflokknum, einkum
meðal sjálfstæðisverkamanna en þar voru áber-
andi verkstjórar hjá borginni og skrifstofumenn,
sem höfðu mikil samskipti við borgarbúa. Má þar
nefna forstöðumann Ráðningarstofu Reykjavíkur
og framfærslufulltrúa.
Fólk leitaði til borgaryfirvalda með fyrirgreiðslu:
einn vantaði vinnu, annan lóð til að byggja á,
þriðji bað um húsnæði á vegum borgarinnar eða
peninga til framfærslu. I gegnum þetta fyrir-
greiðslukerfi mynduðust síðan víðtæk tengsl milli
forystumanna Sjálfstæðisflokksins og borgarbúa.
Sjaldan, og e.t.v. aldrei, sögðu borgarstjórinn
eða embættismennirnir: „Við gerum þetta fyrir
þig, ef þú og þínir kjósa okkur naest". Auðvitað
voru mennirnir aðeins að vinna sitt starf, og ekki
er einu sinni víst að þeir hafi látið pólitíska and-
stæðinga gjalda skoðana sinna. Margir voru
þeim síðan eflaust þakklátir fyrir greiðann - og
hugsuðu hlýtt til flokksins.
En dagleg störf borgarstjóra og embættis-
manna nýttust í flokksstarfinu; engir þekktu betur
en þeir hagi fólksins í borginni og fátt er dýrmæt-
ara í pólitík en upplýsingar um fólk. Sjálfstæðis-
flokkurinn í Reykjavík hóf raunar snemma að
safna skipulega upplýsingum um pólitískar skoð-
anir borgarbúa. Þarna kom að góðu gagni þekk-
ing þeirra Sjálfstæðismanna sem fyrir borgina
unnu. Flokksfélagið, Landsmálafélagið Vörður,
var einnig byggt upp samkvæmt þeirri hugsun,
eins og Varðarmenn hafa sjálfir sagt, að „skipu-
lagið er kjölfestan". Innan félagsins var starfandi
sérstakt foringjaráð; hver foringi bar ábyrgð á
einu hverfi í borginni, sem aftur var skipt niður í
smærri svæði í umsjón „fulltrúa". „Foringjarnirog
fulltrúarnir gegndu margskonartrúnaðarstörfum
fyrir félagið og flokkinn allt árið, og sérstaklega
þegar kosningar til Alþingis eða bæjarstjórnar
fóru fram.“ (Vöröur25 ára, bls. 55.)
Bjarni Sigurðsson, sem lengi var skrifstofu-
stjóri Varðar, hefur lýst starfi sínu þannig:
Annars haföi ég á hendi gjaldkeraslörf, að
miklu leyti, sá um innheimtu árgjalda, reyndi
eftir maetti aö rannsaka fylgi flokksins og
yfirleitt flokkanna og koma á bókhaldi I
þessa átt, auk þess sem ég annaöist árlega
samræmingu spjaldskrár og kjörskrár og
félagsskrár.
Aö rannsaka fylgi flokkanna hefir reynst
torvelt. Veröur þar aö byggja á frásögnum
og áliti kunnugra manna og stundum reynist
það ekki rétt. Þá kemur þaö og til greina, aö
sumir kjósendur eru alls ekkert pólitiskir en
aörir skifta um skoðun eftir þvi, hvernig
hagsmuna-vindurinn blæs. Frændsemi, vin-
skapur, uppeldi og heimilishagir ráða einnig
miklu og hafa mikil pólitísk áhrif. Merkingar
verða því oft áætlanir, sem geta brugðist.
Engu aö síður veröur að leggja áherzlu á
þaö, aö kynnast þessu eins og hægt er og
er það nú aðallega verkefni fulltrúanna í
hverfunum, og reynir skrifstofan aö styðja
þá í þvi, eins og áöur, eftir því sem unnt er.
(Vörður 25 ára, bls. 45-46)
Starf við merkingar á kjörskrá, sem síðan var
„srnalað" eftir á kjördegi, er hluti af arfleifð stjórn-
málaflokka á íslandi. Sjálfstæðisflokkurinn í
Reykjavík þróaði þetta fyrirkomulag þannig, að
flokkurinn réð yfir öflugasta kosningakerfi í
landinu. í þjóðaratkvæðagreiðslunni 1944 um
stofnun lýðveldis var það t.d. samdóma álit
stjórnmálaflokkanna allra að best væri að nota
kosningakerfi Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík
óbreytt til þess að tryggja hámarksþátttöku í at-
kvæðagreiðslunni.
í megindráttum er skipulag Sjálfstæðisflokks-
ins í Reykjavík nú hið sama og hér hefur verið
lýst. Vörður er sameiginlegt félag, sem skiptist í
hverfafélög. í hverju hverfi eru síðan umdæmis-
formenn. í nýlegu blaði Sjálfstæðismanna í
Bakka- og Seljahverfi í Reykjavík segir m.a.:
Ekkert af því sem viö erum með, eöa á móti
26 ÞJÓÐLlF