Þjóðlíf - 01.03.1986, Blaðsíða 38

Reyndar er það svo, að vestur í Bandaríkjun-
um gerist það æ algengara að læknar hjálpi
dauðvona fólki að deyja, eftir því sem fregnir
herma. Sömu fregnir berast frá Þýskalandi. í
þýska vikuritinu Neue Revue birtist nýlega
könnun, sem tímaritið gekkst fyrir meðal lækna
þar í landi, á því hvort þeir hefðu einhvern tíma á
starfsferli sínum hjálpað fólki að deyja. Sam-
kvæmt könnuninni höfðu fjórir af hverjum tíu
læknum hjálpað eða leyft dauðvona fólki að
deyja, þótt þetta stríði gegn þýskum lögum. Um
þrír fjórðu læknanna sögðust fremur myndu leyfa
sársjúkum sjúklingum að deyja en lengja kvala-
fullt líf þeirra með aðgerðum.
í PÝSKALANDI STENDUR NÚ YFIR
umræða manna á meðal um líknardráp og líknar-
dauða. Umræðan kom í kjölfar þess að réttarhöld
voru hafin gegn þýskum lækni, Julius Hackett að
nafni, en hann stytti þjáningar gamallar konu, er
þjáðist af ólæknandi krabbameini, með því að
gefa henni blásýru. Gamla konan hafði talað
beiðni sína inn á myndband þannig að ekki færi á
milli mála að þetta væri gert samkvæmt hennar
eigin ósk. Engu að síður stríðir þetta gegn þýsk-
um lögum og er búist við nokkuð þungum dómi
yfir lækninum.
í nokkrum fylkjum Bandaríkjanna hefur lögum
um þetta atriði verið breytt. Fólki er þá heimilt að
gera nokkurs konar fyrirmælaskjal til lækna og
annarra um að líf þess verði ekki lengt, ef það
skyldi einhvern tíma lenda í því að geta ekki lifað
án hjálpartækja ýmiss konar, svo sem öndun-
arvéla og gervinýra. Nú þegar hafa um fimm
milljónir Bandaríkjamanna skrifað undir yfirlýsing-
ar af þessu tagi, en búist er við að æ fleiri ríki
bætist í hóp þeirra er taka upp lög er heimila slíkt.
Dr. Friðrik Einarsson, læknir, minntist áfyrirmæli
af þessu tagi í bók sinni, er áður var vitnað til.
Hins vegar gera íslensk lög ráð fyrir að læknar
kappkosti að vernda líf svo lengi sem kostur er.
Þannig eru lögin. En hver skyldi gangur mála
vera í raun?
Af skiljanlegum ástæðum er erfitt að fá lækna
til þess að tjá sig um þessi mál eða gefa upplýs-
ingar um hvernig þeim er háttað hér á landi. Það
fólk úr heilbrigðisstéttum, sem ÞJÓÐLÍF ræddi
við, nafnlaust, gaf þó þær upplýsingar, að líknar-
dauði og líknardráp væru vissulega til staðar hér
á landi, en þetta færi eftir viðhorfi viðkomandi
læknis. Þessu til staðfestu verður rakin hér saga,
er ónefnd kona sagði í viðtali við ÞJÓÐLlF. Nafni
hennar, svo og annarra er hér koma við sögu,
verður haldið leyndu af tillitssemi við alla þá, er
málið varðar.
Fyrir allnokkrum árum fékk faðir konunnar,
sem hér var rætt við, blóðtappa í heilann, og
hafði hanní för með sér mikinn og varanlegan
heilaskaða. Hann lamaðist algjörlega öðrum
megin, gat ekki talað, borðað eða komið frá sér
úrgangsefnum. Hann hélt þó fullri meðvitund og
greinilegt var af viðbrögðum að hann fylgdist vel
með öllu er gerðist í kringum hann.
Maðurinn var settur í endurhæfingu sem bar
engan árangur. Eftir nokkurn tíma varð því Ijóst,
að enginn bati var sýnilegur, - líf mannsins yrði
bundið sjúkrarúmi á sjúkrastofnun þar sem hann
gat enga björg sér veitt.
„Það var greinilegt af öllu, að faðir minn leið
mikið fyrir þetta," segir konan. „Hánn grét mikið,
reyndi að taka næringarslöngu úr sér hvað eftir
annað og var viðskotaillurvið starfsfólk, eftir því
sem honum var unnt. Þetta var að sjálfsögðu
mikið álag fyrir fjölskylduna, en ekki síst fyrir
hann sem leið greinilega andlegar vítiskvalir."
Viðmælandinn segir, að læknir sá sem stund-
aði föður hennar, hafi tjáð sér og móður sinni, er
þær ræddu málin við hann, að hann gæti hvorki
né vildi „leyfa honum að deyja", eins og viðmæl-
andinn orðaði það. Slíkt stríddi gegn bæði siðar-
eglum lækna og landslögum. Sýkingar sóttu á
manninn, eins og oft vill verða með slíka sjúkl-
inga, og tvisvar sinnum var honum bjargað frá
dauða með fúkkalyfjagjöfum.
Síðan gerist það að annar læknir tekur við
föður viðmælandans. Sá hafði annað viðhorf til
þessara mála. Konan ræddi við þennan lækni
ásamt móður sinni um það, hvort rétt væri að
halda lífi í manninum við þessar aðstæður. Þegar
sýking herjaði síðan í þriðja sinn á manninn hafði
læknirinn samband við þær mæðgur og þau
ræddu málin vel og lengi. Niðurstaðan varð sú,
að manninum voru ekki gefin fúkkalyf, heldur
fékk náttúran að hafa sinn gang. Hins vegar voru
honum gefin kvalastillandi lyf undir lokin.
Dauðastríð föðurins tók rúmlega fimm ár. Allan
tímann leið honum mjög illa, svo og fjölskyldunni
sem varð að horfa upp á hann í þessu ástandi -
og að auki að horfa upp á þjáningarfullt sálarstríð
hans. Konan segist hafa kynnst því í gegnum
þessar raunir, svo og með samtölum við ýmsa
sem lent höfðu í svipaðri aðstöðu, að viðhorf og
framkvæmd lækna hér á landi væri ærið mismun-
andi íþessum málum.
SKILGREINING Á HUGTÖKUNUM
líknardráp og líknardauði kann að vefjast fyrir
fólki. Þegar við bætist að ýmsir nota orðið líkn-
armorð yfir fyrirbæri sömu eða svipaðrar tegund-
ar, gerist málið enn flóknara. ÞJÓÐLÍF leitaði til
Vihjálms Árnasonar, heimspekings, og bað hann
að útskýra þessi hugtök.
Vilhjálmur segist vilja gera skýran greinarmun
á líknarmorði annars vegarog líknardrápi og
líknardauða hins vegar. Líknarmorð á einungis
við þegar einhver styttir manni aldur í líknarskyni,
að eigin sögn, en það er greinilega morð.
„Frægasta dæmið um þetta eru sennilega lög
þau sem sett voru í Þýskalandi 1939, en þau
heimiluðu að geðveikir yrðu teknir af lífi, svo og
fólk sem þjáðist af Parkinsonsveiki, heila- og
mænusiggi, örvasa gamalmenni og lamaðir.
Lögin voru kennd við líknardauða, en í flestum
tilfellum hefðum við talið að um morð væri að
ræða,“ segir Vilhjálmur. „Þarna varfólk tekið af
lífi, algjörlega óumbeðið. Annað og nærtækt
dæmi um þetta gerðist fyrir nokkrum árum þegar
umsjónarmaður elliheimilis í Noregi tók sig til og
drap vistmenn - undir því yfirskyni að hann væri
að líkna fólki. Hér er um morð að ræða, en
viðskeytið „líknar" er notað einfaldlega vegna
þess að viðkomandi skilgreinir það þannig fyrir
sjálfum sér.“
Líknardráp tekurtil þess, þegar eitthvað er
beinlínis aðhafst til þess að binda enda á líf
sjúklings, annað hvort vegna þess að hann sjálf-
38 ÞJÓÐLÍF