Þjóðlíf - 01.03.1986, Side 72

Eftir Ólínu Þorvaröardóttur
r:
í
f!mwn
k
venmyndir í
bókmenntum eiga
það allar sameig-
inlegt að vera
sköpunarverk
karla.
skáld óttast áhrif; að hvert skáld
vilji vera sjálfstæður skapari
verka sinna og leitist því við að
losna undan áhrifum hefðarinnar
þegar það lýsir heiminum í verki
sínu. En þarsem bókmennta-
hefðin er karlkyns er Ijóst að
sem rithöfundar búa konur ekki
við sömu hefð í bókmennta-
sögunni og karlar. Raunar búa
þær ekki við neina hefð sem slík-
ar því þar er einfaldlega ekki gert
ráð fyrir þeim. Það eru karlar
sem hingað til hafa skrifað bók-
menntirnar og þar hafa þeir valið
konum sess að eigin geðþótta
og fellt hana inn í hlutverk og
gervi, sem runnin eru úr hug-
skoti karla. Vandi kvenna í bók-
menntum er því tvíþættur: ann-
ars vegar þarf konan að fást við
heimsmyndina, - þaðerhvern-
ig heiminum er lýst í bók-
menntunum, - og hins vegar að
fást við kvenmyndina, þ.e.
hvernig hefðin lýsir konum. Hún
þarf með öðrum orðum að taka
ofan gleraugu hefðarinnar og
skoða heiminn og sjálfa sig með
eigin augum.
Xslenskar afþrey-
ingarbókmenntir
hafa að stórum
hluta verið bornar
uppi afkonum.
Kvenmyndir í bókmenntum
eru með einu eða öðru móti en
eiga það allar sameiginlegt að
vera sköpunarverk karla. Það
eru einkum tvær kvengeröir sem
eru gegnumgangandi í bók-
menntahefðinni: hin klassíska
mótmynd engilsins og ódæð-
unnar, sem að öllum líkindum á
rætur að rekja til hugmyndarinn-
ar um Maríu guðsmóður og hold-
tekju freistarans.
Annars vegar er konan hafin
upp á stall sem ímynd hrein-
leikans og kvenlegra dyggða, og
í því felst að hún er óvirk. Hins
vegar birtist hún sem samvisku-
laust illyrmi, oft á tíðum full fýsna
og hefndarþorsta. Slík kona hef-
ur þá yfirleitt farið út fyrir þau
mörk sem hefðin setur henni og
komið fram sem gerandi - þ.e.
hún hefur aðhafst eitthvað, rofið
viðjarnar í stað þess að vera
óvirk. Dæmi um slíka manngerð
er til dæmis hin blóðþyrsta
drottning í ævintýrinu um Mjall-
hvíti, en engill þeirrar sögu er að
sjálfsögðu Mjallhvít. Önnurer
virk og henni hefnist fyrir það
með hroðalegum hætti. Hin er
óvirk og upphefð hennar felst í
því að verða eign karlmannsins.
Þannig birtist boðskapur karl-
veldishefðarinnar ódulinn og
ógnandi, jafnvel í barnaævintýri.
Kvenmynd
vorra daga
Manngerðirnar Mjallhvít og
Drottningin birtast síðan með
ýmsum tilbrigðum í bókmenntum
vorra daga og nægir til að
mynda að nefna hlutverk kvenna
í ýmiss konar afþreyingu nútím-
ans. Þeir sem heimsótt hafa
myndbandaleigurog kvikmynda-
hús borgarinnar hljóta að kann-
ast við þær kvenmyndir sem
koma fyrir í kvikmyndum.
Glæpakvendin eru yfirhöfuð
lostafullar og samviskulausar og
þær eru undantekningarlítið aflif-
aðar í lok myndar, oft með
hrollvekjandi hætti. Engillinn er
72 ÞJÓÐLfF