Þjóðlíf - 01.07.1988, Page 32

ÞJÓÐFÉLAGSMÁL
Olga og Hans Rottberger meö dóttur sína Annie í Svíþjóð 1944, en þangað flúðu hjónin
undan nasistum frá Danmörku. íslendingar vísuðu hjónunum úr landi ásamt tveimur
ungbörnum eins og segir frá í viðtalinu við Olgu. Myndin birtist í bók Þórs Whitehead,
„Stríð fyrir ströndum".
„Við fórum til íslands haustið 1935. Eigin-
maður minn fór af stað strax um haustið, en
þar eð ég var ólétt af fyrsta barni okkar, beið
ég fram yfir fæðingu þess. Vildi ekki hætta á
það að leggja upp í þetta erfiða ferðalag
þannig á mig komin. Barnið fæddist síðan
þann 10. október 1935.
Staða okkar í Þýskalandi hafði smám sam-
an versnað frá valdatöku nasista. Við bjugg-
um á fimmtu hæð í fjölbýlishúsi í vesturhluta
Berlínar. Nollendorfstrasse 25 var heimilis-
fang okkar. Húsið stendur enn. I Berlín rak
eiginmaður minn útvarpsbúð. Þetta var ein
fyrsta útvarpsbúðin, sem sett var á laggirnar í
borginni. Én þegar að valdatöku nasista
kom, þá tóku þeir auðvitað í sínar hendur
yfirstjórn útvarpsmála eins og annarra hluta.
Allir þeir sem ráku útvarpsbúðir uröu að láta
skrásetja sig sérstaklega. Þegar menn kom-
ust að því að við vorum Gyðingar, fengum
við ekki lengur að selja ýmsar vinsælar og
eftirsóttar vörur í versluninni. Samt sem
áður reyndi eiginmaður minn að halda áfram
að útvega sér og selja vörurnar. Skömmu
síðar var hann kallaður fyrir lögreglu og yfir-
heyrður en meira var ekki gert í málinu fyrst í
stað. Víst er að einhver hafði sagt til hans,
líklega samkeppnisaðili.
Misþyrmt af nasistum
Skömmu síðar var eiginmaður minn aftur
kallaður fyrir lögreglu og að því loknu
hnepptur í varðhald. Versluninni var lokað.
„Fyrst þér eruð júði, þá er best að við
tryggjum að þér haldið kjafti," sagði lög-
regluforinginn við hann og eiginmaður minn
var hnepptur í svokallað gæsluvarðhald eða
„Schutzhaft'1 í tvær vikur.
Ég mátti ekki heimsækja hann í fangelsið
og frétti ekkert af honum fyrr en hann kom
aftur. Þá var hann gjörbreyttur maður. Hann
sagði mér það aldrei, en ég tel víst að hann
hafi orðið að þola misþyrmingar, jafnvel
pyntingar í fangelsinu. Hann bar það utan á
sér, sem hann hafði þolað. Hann sagði við
mig: „Ollie, ég get ekki verið hérna lengur.
Ég verð að fara burtu.“
Allir vissu að við vorum Gyðingar, fólkið í
húsinu, allir.
Eiginmaður minn fór síðan af stað til íslands
um miðjan september 1935, en ég beið fram í
desember. Hann ákvað að fara til íslands
einfaldlega af því að hann vildi komast sem
lengst í burtu frá Þýskalandi. Hann hafði
einhvern veginn frétt af því að Island tæki
enn á móti útlendingum.
Móðir Olgu Helene Mann ásamt dóttur-
dóttur sinni Evu Rottberger á Öldugötu
einhvern tíma um veturinn 1937—38. Hún
vildi vera náiægt syni sínum og dóttur,
sem orðið höfðu að flýja nasismann í
Þýskalandi. Allt fram á vorið 1940 voru
embættismenn að ráðgera að hrekja þá
sem enn voru á íslandi úr fjölskyldunni úr
landi. Það var svo þáttur í örlagasögu
þessarar fjölskyldu er Helene Mann lést í
stríðslok á íslandi án þess að hafa hitt
Olgu dóttur sína og börnin frá því þau
voru hrakin frá íslandi 1938.
Enginn hjálpaði mér. . .
Tíunda desember 1935 fór ég með lest frá
Berlín til Hamborgar, með tveggja mánaða
gamla dóttur mína á handleggnum. Ég man
það enn að lestarvagninn var troðfullur. All-
ir forðuðust mig; enginn sagði við mig eitt
einasta orð. Yfirleitt er fólk í lestarvögnum
hjálplegt við konur með smábörn, en þarna
lyfti enginn hendi mér til hjálpar. Fólkið vildi
ekki sjá mig.
Þetta var hrollkaldur dagur en ég fékk
herbergi hjá samtökum Gyðinga í borginni
meðan ég var að bíða eftir skipinu Goðafossi
til íslands. Síðan var haldið af stað og þetta
var hræðileg ferð. Ég var skelfilega sjóveik á
leiðinni. Ég hafði haft áhyggjur af barninu;
óttaðist að það gæti þjáðst á leiðinni og hafði
samband við lækni vegna þess. Hann sagði
mér, að ég þyrfti ekki að hafa áhyggjur af
barninu; hjá svo litlum börnum væri jafnvæg-
isskynið í eyrunum ekki fullþroskað. Sjálf
gæti ég hins vegar búist við hinu versta eins
og kóm á daginn.
Síðan kom ég til Reykjavíkur tveimur dög-
um fyrir jól 1935. Eiginmaður minn hafði
fengið herbergi hjá Hjálpræðishernum.
Þetta var lítið herbergi og í fremur vondu
ásigkomulagi. Barnið okkar svaf alltaf í
32