Listin að lifa - 01.03.2004, Page 43

Magnús með Gullastokkinn.
endaði, svo að eitthvað sé nefnt. Hugmyndin er að lesa Gulla-
stokkinn á fundum og afhenda síðar meir í vörslu héraðs-
skjalasafnsins. Þetta er haldgóður fróðleikur um fyrri aldar-
hátt. Fólk hefur vonandi gaman af að lesa þetta í framtíðinni.“
Að fara í skóg heitir grein Magnúsar í Gullastokkn-
um. Grípum brot úr henni: “Ég er alinn upp á skógar-
jörð, þar sem um aldir var „farið ískóg."... reyndarfram á
mín Jullorðinsár var ríkurþáttur í önn dagsins að draga að
hrís í eldinn. I æsku minni á Gilsbakka var venja að taka
upp og reiða heim á haustin 100-110 hestburði af eldivið-
arhrísi til vetrarins. Alltaf var tekið það hrís, þœr hríslur,
sem sýndu merki umfúa. Aldrei var rjóðurhöggvið, heldur
grísjað úr. Þetta verklag jók auðvitað fyrirhöfn þess sem
dró hrísið saman.
Kolagerðin, líklega þyngst álag á skóga landsins, var
hins vegar úr sögunni þegar ég man eftir... I endurminning-
unni er faðir minn oft með birkibút á milli handanna á
kvöldvökum vetrarins, að hola klumbu í grautarausu með
bjúghnífnum eða tálga högld. Stundum að búa til spýtufólk
eða húsdýr úr birki handa okkur krökkunum.
Þessar nytjar hafa án efa stundum verið rányrkja á
gróðurlendinu, sem víða þoldi illa að missa birkiskóginn,
vörn sína. Líklegt er þó að fyrsta áhlaup skógeyðingar hafi
ekki verið til að nytja skóginn til húsagerðar, eldiviðar og
kola, heldur til að losna við hann. Auðvelt er að gera sér í
hugarlund, hvernig var að hemja búsmala í kjarrivöxnu
landi, auk þess sem skógbotninn er lélegt beitiland.
Landnámin hér um slóðir sýna að menn hafa í fyrstu
einkum sest að við sjóinn, síðan meðfram ánum, loks upp
við fjöllin, ofan við skógarþvœluna. Landnámsmenn
framsveitanna, Hálsasveitar og Hvítársíðu, virðast að sögn
Landnámu hafa komið seint hingað frameftir. Og hvar setj-
ast þeir að? I Geitlandi, Kalmanstungu og á Hallkelsstöð-
um; fara uppfyrir skógarmörkin. Hafa að líkindum litið á
skóginn sem böl, fremur en landkost, og ekki sparað hann
til langelda sinna. Það hefur svo breyst þegar þeir voru
búnir að brenna í hann rjóður og gera umfœrilegan.
Auðvelt er að skilja aðkomu að óhöggnum og óbitnum
kjarrbreiðum, þegar maður sér hvernig skóglendið breytist
nú, þegar hœtt er að höggva það og beita. Það batnar í
raun ekki, en verður að lágakjarrþvælu sem varla er fœr
gangandi manni, hvað þá ríðandi. Margt má á milli vera....
Ellin beinir sjónum okkar flestra til baka, til þess sem
áður var. Þeir fækkar nú óðum sem eiga minningar um
skógarnytjar með mér. Þeim sem enn finna í nösum ilm
skógbotnsins á löngu liðnu hausti og angan úr nýhöggnum
stofni; eða af limi sem brennur með snarkandi loga undir
katli eða potti. Heyra úr fjarlœgð tímans marr í sila og
klakk og skrjáf í klyfjum sem við höfðum hitann úr um
langa vetur; fiatjárnin á hestum í hrísklyfjalest glamra við
hörzlið í götu á haustmorgni; axarhljóð í skógarhlíð eða
frá viðhögginu að bæjarbaki....
Þó ekki sé nema rúm hálföld síðan þessi vinnubrögð og
mörg önnur urðu úrelt, skynjum við ósjálfrátt, að við erum
sú kynslóð sem brúar bilið á milli tveggja gerólíkra heima,
sú eina sem nú þekkir af eigin reynslu líf þjóðarinnar eins
og því var lifað með landinu í þúsund ár. “
Magnús reifar þarna vel viðhorf félaga sinna sem skrifa í
Gullastokkinn, bendir réttilega á að þau eru kynslóðin sem
brúar bilið...
Magnús var í forystusveit bænda á sínum tíma. Hann
Ragnheiði þykir gaman að ferðast, akandi og gangandi, og
tekur mikið af myndum. Hér sitja þeir nafnar á Gilsbakka og í
Stóraási uppi á Oki, með útsýni yfir til Strúts og Eiríksjökuls.
„Til að ganga upp á Ok er best að keyra Kaldadalsveg upp á
Langahrygg. Þaðan er 1-2 tíma hæg ganga upp á Ok, hvergi
bratt. Jökulhetta er norðan í Okinu, en snjór ofan í gígnum
sunnan við há-Okið. Okið er I 100-1200 metrar. Á sólbjört-
um dögum er geysifallegt útsýni þaðan,” segir Ragnheiður.
43