Læknablaðið - 01.12.2014, Síða 20

660 LÆKNAblaðið 2014/100
var lokaúrtakið 1912 manns. Þar af svöruðu 1312, 680 konur og
632 karlar, svarhlutfall var 68,6%. Mataræðið var kannað með tví-
tekinni sólarhringsupprifjun á neyslu, þar sem þátttakendur voru
beðnir um að telja upp alla neyslu matar og drykkjar síðastliðinn
sólarhring. Viðtölin fóru fram í síma með að minnsta kosti þriggja
vikna millibili og þess gætt að dreifing viðtala á vikudaga væri
sem jöfnust. Nemendur í næringarfræði við Háskóla Íslands voru
fengnir til að annast viðtölin sem fóru fram í húsnæði Lýðheilsu-
stöðvar og fengu þeir þjálfun í viðtalstækni fyrir rannsóknina.
Magn fæðu var áætlað út frá myndum í myndahefti með fjórum
mismunandi skammtastærðum af algengum fæðutegundum
ásamt vísan í algeng eldhúsáhöld og staðlaðar einingar. Þátttak-
endur fengu myndaheftin send í pósti og höfðu þau til taks þegar
viðtölin fóru fram.
Gagnagrunnur Lýðheilsustöðvar, sem hefur að geyma 607
uppskriftir og rétti, var uppfærður fyrir könnunina og tengdur
reikniforritinu ICEFOOD, unnið af Hugsjá. Forritið reiknar magn
næringarefna og matvæla fyrir hvern einstakling á dag. Næring-
argildi fæðunnar var reiknað samkvæmt íslenska gagnagrunn-
inum um efnainnihald matvæla,10 sem einnig var uppfærður
fyrir landskönnun með tilliti til orkuefna, fitusýrusamsetningar,
vítamína, stein- og snefilefna.
Auk fæðuneyslu var spurt um félagslega og lýðfræðilega
þætti; aldur, kyn, menntun, atvinnu og búsetu og eins hversu
erfitt eða auðvelt væri að ná endum saman, þar sem gefnir voru 5
svarmöguleikar: Mjög erfitt, frekar erfitt, hvorki erfitt né auðvelt,
frekar auðvelt og mjög auðvelt. Einnig var spurt um heilsutengda
hegðun á borð við reykingar, áfengisneyslu, hreyfingu og töku
fæðubótarefna og náttúruefna, auk hæðar og þyngdar.
Hliðstæð könnun var gerð á mataræði á Íslandi árið 2002 þar
sem sambærilegri aðferð var beitt við öflun gagna, sólarhrings-
upprifjun í síma. Þátttakendur voru 1242 karlar og konur á aldr-
inum 15-80 ára og var svarhlutfall 70,6%, en 1174 svöruðu allri
könnuninni. Við samanburð á neyslu árið 2002 og 2010-2011 er
miðað við aldurshópinn 18-80 ára. Gildi aðferðarinnar var metið
með mælingu á styrk lífvísa í blóði og samanburði við aðra rann-
sóknaraðferð.11
Við landskönnun 1990 var tekin ítarleg fæðusaga í klukku-
stundarlöngu viðtali. Þátttakendur voru 1240 af landinu öllu og
svörun 72%, nánari lýsing á rannsókninni hefur verið birt.12 Holl-
usta fæðunnar var metin samkvæmt fæðuþáttum sem hafa öðrum
fremur tengst heilsu samkvæmt fyrri rannsóknum og samkvæmt
norrænum næringarráðleggingum, en ráðleggingarnar byggja á
ítarlegu og kerfisbundnu mati rannsókna á sambandi næringar og
heilsu.13 Landskannanir á mataræði voru tilkynntar til Persónu-
verndar árin 2002 og 2010-2011 og til Tölvunefndar árið 1990, en
ekki þurfti leyfi vísindasiðanefndar fyrir kannanirnar.
Tölfræði
Samanburður á meðalneyslu fæðutegunda og næringarefna milli
kannana var metinn með t-prófi, þar sem tölfræðileg marktekt
miðaðist við 95% öryggismörk. Mat á hollustu fæðunnar eftir því
R A N N S Ó K N
Tafla I. Samanburður á meðalneyslu helstu fæðutegunda 2002 og 2010-2011.
Meðaltal (sf) g/dag. Bæði kyn, aldur 18-80 ár.
2002
n=1174
2010/11
n=1312
p-gildi1 Munur %
Mjólk og mjólkurvörur alls 388 (377) 300 (232) <0,001 -23
Nýmjólk 95 (205) 59 (138) <0,001 -39
ostar 36 (42) 35 (31) 0,3 -5
Brauð alls 117 (94) 95 (61) <0,001 -19
Gróf brauð 12 (28) 22 (33) <0,001 80
Kex og kökur 59 (106) 47 (62) 0,001 -19
Hafragrautur 14 (64) 29 (70) <0,001 106
Grænmeti alls 101 (109) 120 (100) <0,001 19
Ávextir og ber alls 77 (113) 119 (120) <0,001 54
Fiskur og fiskafurðir 41 (77) 46 (62) 0,08 12
Kjöt og kjötafurðir 111 (114) 130 (103) 0,001 17
Farsvörur 28 (62) 22 (39) 0,001 -24
Smjör og smj-örvörur 12 (19) 12 (14) 0,7 -2
Smjörlíki 6 (13) 4 (5) <0,001 -32
olíur 2 (8) 2 (5) 0,8 4
Lýsi 1,3 (3,1) 1,8 (3,3) <0,001 40
Gos/svaladrykkir 261(429) 238 (339) 0,1 -9
Sykraðir gosdrykkir 180 (373) 127 (249) <0,001 -29
Prótein/megrunardrykkir 8 (63) 15 (65) 0,007 83
Sælgæti 16 (41) 17 (28) 0,8 2
Snakk og popp 8 (26) 6 (16) 0,02 -25
1Samkvæmt t-prófi
Tafla II. Samanburður á völdum næringarefnum úr fæðunni 2002 og 2010-
2011. Meðaltal á dag (sf). Bæði kyn, aldur 18-80 ár.
2002
n=1174
2010/11
n=1312
p-gildi1 Munur %
orka, kkal 2130 (996) 2059 (725) 0,06 -3
Prótein, g 90 (41) 90 (35) 0,04 0
Fita, alls, g 88 (52) 85 (37) 0,2 -3
Mettaðar fitusýrur, g 36,8 (24,1) 34,2 (16,6) 0,002 -7
n-3 fitus., langar, g 0,7 (1,1) 0,8 (1,2) 0,003 19
Transfitusýrur, g 3,4 (2,9) 1,8 (1,2) <0,001 -46
Kolvetni, alls, g 233 (118) 213 (82) <0,001 -9
Sykur, alls, g 102 (73) 95 (50) 0,005 -7
Viðbættur sykur, g 59 (64) 47 (40) <0,001 -20
Trefjaefni, g 16,7 (7,9) 16,8 (7,1) 0,6 1
A-vítamín, Rj2 1649 (3599) 1146 (2241) <0,001 -31
D-vítamín, µg 6,1 (9,8) 8,1 (9,3) <0,001 33
E-vítamín, α Tj3 7,8 (6,5) 10,5 (6,6) <0,001 35
C-vítamín, mg 80 (85) 102 (81) <0,001 28
Kalk, mg 1071 (624) 923 (428) <0,001 -14 f
1t-pró
2Rj: Retinol jafngildi
3Tj: Tokoferol jafngildi
Tafla III. Orkuefni fæðunnar 1990, 2002 og 2010-2011, % orku, meðaltal (sf).
1990
n=1240
2002
n=1174
2010-2011
n=1312
Prótein 17,4 (3,3) 17,9 (5,5) 18,1 (4,5)
Fita alls 41,0 (6,8) 35,3 (9,4) 36,2 (7,3)
Mettaðar fitusýrur 20,0 (4,4) 14,7 (5,0) 14,5 (3,9)
Transfitusýrur 2,0 (1,2) 1,4 (0,9) 0,8 (0,4)
Kolvetni alls 40,7 (7,3) 45,3 (10,0) 42,2 (7,9)
Viðbættur sykur 8,4 (6,1) 10,6 (8,6) 8,9 (6,2)