Læknablaðið - 01.12.2014, Side 63

Sérlyfjatexti á bls. 712
Algengi vanstarfsemi skjaldkirtils
(skjaldvakabrests) hjá fullorðnum er um
2%. Kvillinn er mun algengari hjá konum
en körlum og orsökin er oftast langvinn
sjálfsofnæmisbólga. TSH (thyroid stimulat-
ing hormone) mælist ávallt hækkað nema
í sjaldgæfum tilvikum þegar sjúkdómur
í heiladingli veldur skertri seytingu á
TSH og afleiddri lækkun á styrk týroxíns
í sermi. TSH speglar því skjaldkirtils-
starfsemi vel og ekki er þörf á frekari mæl-
ingum sé sermisstyrkur þess eðlilegur ef
ekki er grunur um sjúkdóm í heiladingli.
Greining skjaldvakabrests er því sjaldnast
erfið. Á vef Embættis landlæknis eru klín-
ískar leiðbeiningar um verklag við grein-
ingu og eftirlit sjúkdómsins: landlaeknir.
is/servlet/file/store93/item2549/4516.pdf
Getur einstaklingur haft ónóga verkun
skjaldkirtilshormóna í vefjum líkamans þrátt
fyrir eðlileg skjaldkirtilspróf?
Til er kenning um annars konar „vanstarf“
í skjaldkirtli en lýst er hér að ofan. Sam-
kvæmt henni er vandinn ekki fólginn í
vanseytingu týroxíns, heldur séu frumur
líkamans ónæmar fyrir áhrifum þess.
Þessi kenning á sér ekki fræðilegan grunn
og í ritrýndum tímaritum finnast hvorki
grunnrannsóknir né klínískar rann-
sóknir sem styðja hana. Þessi kenning er
reyndar ekki ný en útbreiðslu hennar á
síðustu árum má að miklu leyti rekja til
Bandaríkjanna og þá einkum bókarinnar
Hypothyroidism Type 2 eftir lækninn Mark
Starr. Fleiri bækur hafa verið gefnar út
um efnið og miklar upplýsingar er að
finna á samfélagsmiðlum og netinu. Sam-
kvæmt kenningunni eru einstaklingar sem
kvarta um ýmis ósértæk einkenni sem
fylgja skjaldvakabresti, eins og þreytu og
skerta andlega getu, en eru með eðlileg
skjaldkirtilspróf, líklegir til að þjást af
þessum sjúkdómi og fá bata við gjöf
skjaldkirtilshormóna. Því er líka haldið
fram að ekki sé nóg að gefa týroxín (T4),
líkt og gert er við meðferð á venjulegum
skjaldvakabresti, heldur sé einnig þörf á
gjöf þríjoðtýroníns (T3) vegna þess að geta
líkamans til að breyta T4 í hið líffræðilega
virkara T3 sé skert. Engin blanda af T3 og
T4 er skráð á Íslandi og einkum hefur ver-
ið notað undanþágulyfið Armour Thyroid
sem unnið er úr skjaldkirtlum svína og
inniheldur bæði T3 og T4. Samkvæmt upp-
lýsingum frá Lyfjastofnun voru árið 2011
fluttar inn 26 pakkningar af lyfinu, 147
árið 2013 en fyrstu 9 mánuði ársins 2014
voru innfluttar pakkningar 697. Það vantar
skýringu á þessari gríðarlegu aukningu á
fáeinum árum.
Notkun skjaldkirtilshormóna á Íslandi
Fyrstu 9 mánuði ársins 2014 hafa 15.324
einstaklingar fengið ávísað skjaldkirtils-
hormónum, eða tæplega 5% þjóðarinnar.
Frá árinu 2008 til 2013 jókst heildarnotkun
levótýroxíns (T4) á Íslandi um 36% og á
sama tíma fjölgaði notendum um 43%.
Aukningin það sem af er árinu 2014 er enn
hraðari. Þeir sem hafa skjaldvakabrest hafa
hann yfirleitt til frambúðar og því er það
undarlegt að 895 einstaklingar fengu ávís-
að lyfjum af þessum flokki árið 2013 en
ekki 2014. Notkun samkvæmt lyfjagagna-
grunni var 26,0 DDD/1000 íbúa/dag á Ís-
landi árið 2013 en aðeins 15,3 í Danmörku,
sjá mynd 1. Samkvæmt þessum gögnum
fer algengi skjaldvakabrests hratt vaxandi
á Íslandi og er mun hærra en í Danmörku.
Aukningin er mest hjá karlmönnum á
miðjum aldri, nokkuð sem stingur í stúf
við viðteknar hugmyndir um kynjahlutfall
skjaldvakabrests.
Er varasamt að ávísa skjaldkirtilshormónum
til sjúklinga með eðlilegan skjaldkirtil?
Slík notkun er fyrst og fremst röng og
speglar skort á fagmennsku og þjónkun
við gervivísindi. En vegna þess að verið
er að ávísa skjaldkirtilshormónum til
einstaklinga með eðlilegan skjaldkirtil
verður einkennabati yfirleitt takmarkaður
eftir tímabundna svörun í upphafi sem
rekja má til lyfleysuáhrifa (placebo effect).
Tilhneiging verður þá oft til að auka
skammta, en því geta fylgt aukaverkanir,
ekki síst frá hjarta- og æðakerfi.
Niðurlag
Embætti landlæknis varar við ofnotkun og
rangri notkun skjaldkirtilshormóna sem
virðist vera einhvers konar tískufyrirbæri.
Slík notkun byggir ekki á gagnreyndri
þekkingu, heldur falskenningum um
orsakir almennra einkenna sem yfirleitt
eiga sér aðrar skýringar en skjaldkirtils-
sjúkdóm.
703 LÆKNAblaðið 2014/100
F R Á E M b æ T T i l a n D S l æ k n i S 5 . P i S T i l l
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
2008 2009 2010 2011 2012 2013
DD
D/
10
00
íb
úa
/d
ag
Ár
Mynd 1. Ávísanir levótýroxín á Íslandi og í Danmörku 2008-2013
Ísland
Danmörk
Magnús Jóhannsson
læknir
magnus@landlaeknir.is
Ólafur b. Einarsson
sérfræðingur
lárus S. Guðmundsson
lyfjafræðingur
leifur bárðarson
læknir
ari Jóhannesson
læknir, sérfræðingur í innkirtlasjúkdómum
Rafn benediktsson
læknir, sérfræðingur í innkirtlasjúkdómum
Vanstarfsemi í skjaldkirtli