Ægir - 01.11.2004, Blaðsíða 25

25
S J Ó V E I K I
til dæmis stendur á tábergi eða il.
Þessar upplýsingar berast til heil-
ans sem reiknar þær út og gefur
svo vöðvunum aftur boð um
hvernig þeir skuli vinna svo ein-
staklingurinn geti haldið jafn-
vægi uppréttur svo ekki sé talað
um að hreyfa sig.
En þá erum við komin út á haf.
Þegar líkaminn fer af stað og
hreyfist eins og taktfastar öldur
þá gefur innra eyrað heilanum
boð um að við séum á fleygiferð.
Upplýsingarnar geta hinsvegar
verið misvísandi; á sama tíma
geta augun beinst á einhvern
ákveðinn punkt og því spyr heil-
inn fæturnar að því hvað sé hið
rétta í stöðunni. Svarið er oft mis-
vísandi og berist heilanum þau
ekki er niðurstaðan sjóveiki. Allt
fer af stað.
Upplýsingar um allan lík-
amann
Hlutirnir eiga þó enn eftir að
flækjast, þrátt fyrir þessar upplýs-
ingar. Hannes segir að smátt og
smátt læri heilinn að skynja að
innra eyrað gefi yfirdrifnar og
oftúlkaðar upplýsingar. Heilinn
læri því smátt og smátt að finna
út greinarbestu upplýsingarnar,
eins og dómari leitar uppi áreið-
anlegasta vitnið í hverju því máli
sem hann fær til að leiða til lykta
og uppkvaðningar.
„Þessar upplýsingar frá heilan-
um og innra eyranu sérstaklega
berast síðan út um allan lík-
amann, sem magnast allar upp í
sjógangi,“ segir Hannes Petersen.
„Í miklum sjógangi magnast boð
frá jafnvægisskynviðtækjum
innra eyrans sem örva svæði í
heilastofni er hafa með ógleði og
uppsölur að gera, sem og hjart-
slátt, öndun og blóðþrýsting.
Ógleðis- og uppsölusvæði mið-
taugakerfisins örvast, þetta hefur
áhrif á hjartslátt, öndun, blóð-
þrýstingur lækkar og hjartsláttur
verður hægari. Að auki, vegna
þessara mögnuðu boða frá innra
eyranu, verður vökuástand sljóvg-
aðra og meltingarvegur hægvirk-
ari. Af þeirri ástæðu þýðir oft lít-
ið að taka sjóveikitöflur, svo hægt
fara þær í gegnum meltingarveg-
inn að virku efni þeirra ná ekki í
blóðstreymið. Stílar eða plástrar
eru því það sem best dugar, þá ef
þeir eru settir á líkamann áður en
haldið er úr höfn.“
Sú spurning er áleitin hversu
haldgóð sjóveikilyf séu, hvort þau
séu ef til vill fölsk lækning.
Hannes kímir þegar þetta er und-
ir hann borðið og gagnspyr ef
engin sé veikin, hvað sé þá að
lækna.
„Ef lækna á mann af sjóveiki,
verður að taka hann frá borði og
setja hann í land. Það er í raun
eina lækningin. Í stuttu máli má
segja að sjóveiki sé svar náttúru-
lega frískra einstaklinga við sjúku
umhverfi. Lyf geta vissulega tón-
að einkennin niður, en aukaverk-
anirnar eru þær að við skynjum
okkur þreytt, erum slappari og
ekki jafn góð til athafna og ella
ætti að vera. Margir telja að sjó-
veiki sé bara það eitt að þú kastir
upp og sért með ógleði. En hún
er líka að líffærin fara að vinna
öðruvísi og hægara en eðlilegt má
telja og það löngu áður en ein-
kenni ógleði og uppkasta finnst,“
segir Hannes.
Hann bætir því við að sálræni
þátturinn í sambandi við sjóveiki
sé býsna stór. Þekkt sé að hafi
menn í nægu að snúast gleymi
þeir gjarnan einkennum veikind-
anna. Sjálfur segist hann til dæm-
is oft hafa reynt þetta á eigin
skinni sem læknir í þyrlusveit
Landhelgisgæslunnar. „Í sjúkra-
flugi suður á Reykjaneshrygg
finnur maður fyrir velgju á leið-
inni, sé ókyrrð í lofti. Hinsvegar
gleymir maður því alveg að vera
flugveikur á leiðinni til baka því
þá hefur maður í nógu að snúast
við að sinna sjúklingnum um
borð.“
Mannlega þáttinn má ekki
vanmeta
Hannes Petersen segir athyglis-
vert að í rannsóknum á orsökum
sjóslysa og óhappa um borð í
skipum séu tvær meginskýringar
einkum nefndar. Það er einhvers-
konar bilun í skipunum eða ofsa-
veður sem gjarnan skelli á næsta
fyrirvaralítið. Að orsökin liggi
þarna sé bæði rétt og satt oft og
tíðum, en mikilvægt sé að horfa
víðar og rannsaka slysin út frá
fleiri þáttum. Mannlega þáttinn
megi aldrei vanmeta, hvorki í
þessu nú öðru, og hugsanlega sé
sjóveiki einnig orsakavaldur,
einkum hvað varðar slys og
óhöpp.
„Fyrirlesturinn sem ég flutti
um þetta efni í haust vakti
ánægjulega mikla athygli. Þetta
vekur ákveðnar væntingar um að
öryggismál verði nú tekin til um-
ræðu á breiðari grundvelli en gert
hefur verið. Þessi umræða um sjó-
veiki er af sama meiði sprottin og
mikilvægi þess að bæta öryggi,
aðbúnað og líðan fólks á vinnu-
stað. Nema hvað hér er kannski
margfalt meira í húfi, það er að
fækka óhöppum til sjós og þar er
til mikils að vinna.“
Mikilvæg umræða. Hannes Petersen segir fyrirlestur sinn hafa komið mikilvægri um-
ræðu af stað, sem hann vonar að þróist áfram. „Umræða um sjóveiki er af sama meiði
sprottin og mikilvægi þess að bæta öryggi, aðbúnað og líðan fólks á vinnustað. Nema
hvað hér er kannski margfalt meira í húfi.“ Mynd: Sigurður Bogi Sævarsson.
aegirdes2004-11tbl 16.12.2004 12:40 Page 25