Ægir - 01.11.2004, Side 31

31
S J Á VA R Ú T V E G S S A G A N
ana segir Óttar að sér sé minnis-
stæður sá skelfingarsvipur sem
var á andlitum mannanna þegar
þeir lýstu fyrir honum ásigling-
unum á Tý. Tveir þeirra fylgdust
með atburðarásinni úr brúnni á
Falmouth, einn frá þyrluþilfarinu
en sá fjórði var yfirvélstjóri og var
neðanþilja að stjórna sínum
mönnum. ,,En þrátt fyrir að þeim
litist ekkert á blikuna og þætti
þetta skelfilegt þá stóðu þeir
engu að síður fast og einarðlega
með sínum skipsherra. Studdu
hans ákvörðun.“
Óttar leitaði einnig fanga á
skjalasöfnum vegna ritun bókar-
innar sem og í White Hall,
breska flotamálaráðuneytinu í
London. ,,Sum skjalanna sem
varða þorskastríðið teljast enn
trúnaðarmál, falla undir hina
svokölluðu þrjátíu ára reglu. Ég
fékk engu að síður aðgang að
„leyniskjölum“. Þennan dag sem
ásiglingarnar voru gerðar á Tý, 6.
maí 1976, óskaði breska flota-
deildin eftir því við flotamála-
ráðuneytið að fá heimild til að
hleypa af tundurskeytum og fall-
byssuskotum í áttina að íslensk-
um varðskipum. Þessari beiðni
höfnuðu bresk stjórnvöld, en auð-
vitað sýnir þetta í hnotskurn hve
harkan í deilunni var orðin mikil
á þessum tímapunti,“ segir Óttar
og heldur áfram:
,,Þær bardagareglur sem skip-
herrar freigátanna fóru eftir höfðu
þennan dag verið rýmkaðar og
dagskipunun var að neyta allra
bragða sem gæfust til að stöðva
íslensku varðskipin. Hve langt
ganga skyldi var hinsvegar á valdi
skipherranna sjálfra. Ákvörðun
Gerald Plumer um að sigla á Tý
var alfarið hans sjálfs, en tilgang-
urinn með henni virðist hafa verið
að sökkva Tý. Ég spyr íslenska
sjómenn, og aðra lesendur Ægis
að því; þegar 2.400 tonna freigáta
er látin ,,taka tilhlaup“ og er siglt
á 26 sjómílna hraða með krafti
tveggja 15 þúsund hestafla véla á
1.100 tonna varðskip nánast með
90 gráða horni - hvað vakir þá
fyrir stjórnanda skipsins?“
Í viðtalinu sem Guðni Th. tók
við Plumer skipherra sagði hann
að þessar ásiglingar hafi átt sinn
þátt í því að hann fékk mjög al-
varlegt hjartaáfall. Þessar ásigl-
ingar gengu á endanum næst
þeim manni sem tók ákvörðun
um þær,“ segir Óttar.
Með báðar hendur bundnar
Þegar freigátan sigldi á Tý var
varðskipið Óðinn nærstatt og
skipverjar þar fylgdust gjörla með
atburðarásinni. Þeir töldu sumir
að Týr væri að fara niður - og
sama taldi skipstjórinn á togaran-
um Carlisle, en sem fyrr segir var
varðskipið að eltast við hann þeg-
ar atlögur freigáturnar voru gerð-
ar. Skipstjóri togarans, Keith
Herron, er meðal viðmælenda
Óttars í bókinni.
„Herron lýsir þessum ásigling-
um þannig að honum fannst
rangt af skipherra Falmouth að
sigla á Tý með þeim hætti sem
gert var. ,,Svona gerir enginn sjó-
maður við annan sjómann,“ eru
hans orð. Sjálfur hef ég oft spurt
mig þeirrar spurningar hvort við
Íslendingar hefðum nokkru sinni
fyrirgefið Bretum ef Týr hefði far-
ið niður og 21 maður farist með
skipinu.“
Eins og segir hér að framan var
mjög farið að vatna undan Bret-
um þegar komið var fram á vor-
daga 1976. ,,Þó freigáturnar væru
auðvitað öflugar og mikil vopna-
skip þá voru sjóliðarnir með báðar
hendur bundnar fyrir aftan bak,
ef svo má segja. Þeim var þröngur
stakkur sniðinn til aðgerða á
meðan skipherrar íslensku varð-
skipanna höfðu mun frjálsari
„Þorskastríðin eru því miður mikið til að gleymast. Sérstak-
lega hefur mér virst að ungt fólk þekki ekki lengur til þeirra.
Þetta finnst mér miður, ekki endilega fyrir hönd okkar á varð-
skipunum, sem stóðum þarna í eldlínunni, heldur finnst mér
málið snúast um sjálfstæði þjóðarinnar. Því miður þekkir
ungt fólk ekki lengur að Íslendingar þurftu að berjast fyrir
sjálfstæði sínu og hafa mikið fyrir. Þetta gekk ekki alveg
þrautalaust og lýsir bókin því. Þorskastríðin voru hluti af
þessari sjálfstæðisbaráttu,“ segir Guðmundur Kjærnested,
fyrrum skipherra.
Guðmundur stóð í brúnni á Tý í ásiglingum Falmouth á
varðskipið. Seigla og baráttuþrek hans - og raunar margra
annara í sveitum Landhelgisgæslunnar - vakti athygli meðal
sjóliða á freigátum og breska sjómanna í þorskastríðunum. En
ekki síður íslensku þjóðarinnar. Ekki er ofmælt að Guðmund-
ur og raunar allir skipherrarnir hafi orðið þjóðhetjur og orð-
sporið lifir enn. Að minnsta kosti þekkja allir sem komnir eru
til vits og ára eitthvað til afreka þessara manna. Ósagt skal
hér hinsvegar látið með yngri kynslóðir.
„Ég er fæddur 1923 og er alinn upp í anda ungmennafélag-
anna, þar sem sjálfstæði þjóðarinnar var mikið kappsmál. Í
skóla lærði ég líka Íslandssögu Jónasar frá Hriflu og varð fyrir
vikið óskaplegur Danahatari,“ segir Guðmundur og kímir.
„Umræðan í dag snýst talsvert um hvort við eigum að ganga í
Evrópusambandið. Fyrir slíku hef ég ekki séð skynsamleg
rök, þá með tilliti til fiskveiðistefnu sambandsins,“ segir
Guðmundur, sem þykir nýútkomin bók Óttar Sveinssonar
vera spennandi og til þess falin að vekja fólk til umhugsunar
um til hvers var raunverulega barist í þorskastríðunum þrem-
ur.
Þorskastríðin voru sjálfstæðisbarátta
Þorskastríðin eru að gleymast og er það miður, segir Guðmundur
Kjærnested, „... og þá ekki endilega fyrir hönd okkar á varðskipunum
sem stóðum þarna í eldlínunni, heldur finnst mér málið snúast um sjálf-
stæði þjóðarinnar.“ Mynd: Sigurður Bogi Sævarsson.
aegirdes2004-11tbl 16.12.2004 12:40 Page 31