Tímarit Máls og menningar - 01.03.1955, Qupperneq 13

TIL LESENDA
Hér hefsl 16. árgangur Tímarits Máls og menningar og þykir rétt áður en 15 ára afmæl-
ið er komið í hvarf að staldra við andartak og líta um öxl.
Tímarit Máls og menningar, stofnað 1940, er beint framhald af Rauðum pennum sem
hófu göngu sína 1935, svo að með 15 ára afmæli Tímaritsins er um leið að minnast 20 ára
afmælis Rauðra penna eða með öðrum orðum tuttugu ára samfelldrar útgáfu ársritsins
Rauðra penna og Tímarits Máls og menningar.
Hundrað ár á hestbaki eru skjótt riðin hjá, segir í frægu ljóði. Því fremur mundu tutt-
ugu ár teljast skammur aldur. En tíminn er galdratákn sem getur hlaðið sig kynngi að
óskum og sprengt af sér hvern mælikvarða. Helzt er að atburðirnir séu mælistika hans.
Síðustu 15—20 ár hafa sannarlega verið rík að viðburðum og umbrotahörð. Þau hafa
keyrt þjóðir og einstaklinga hörðum sporum og reynt meira á taugarnar en aldir áður hvort
sem þolraunin líktist því fremur að vaða eld, stikla fossa eða troða marvaða.
Þessi ár hefur gengið á viðskiptakreppa, morðöld fasismans, heimsstyrjöld, kalda stríð-
ið, margháttuð fjörbrot auðdrottnunarkerfisins, risið kjarnorkuöld með ógnun af hálfu
stríðsóðra um að þurrka út líf af jörðu eða, ef friður helzt, með fyrirheit um velmegun og
nýja sigurför mannlegs anda. Þessi ár hefur framrás sósíalismans verið óðfluga, máttugar
fornþjóðir eins og Kínverjar brotið af sér árþúsunda hlekki, og ræður sósíalisminn þegar
óskorað þriðjungi heims og 900 miljónum manna af 2400 miljónum alis á jörðu. Þar að
auki hefur önnur stærsta þjóð heims, Indverjar, brotizt úr nýlenduaðstöðu til heimsáhrifa
með yfirlýsta friðarstefnu; reyndar samtímis því að evrópuþjóðir vestrænar sem frjálsar
töldust áður hafa verið lagðar undir járnhæl amerískrar yfirdrottnunar.
Brimgnýr þessara viðhurða hefur skollið á afskekktri strönd íslands, enda átökin hin
sömu hvar sem er á jörðu. Islendingar hafa haft stór segl uppi, þjóðin lifað örlagamestu
ár sögu sinnar. Lýðveldið ekki fyrr endurreist en stjórnarvöldin opna landið fyrsta skipti
fyrir erlendum herjum og hafa gengið í stríðsbandalag við auðvaldsríkin og unnið sér nýj-
ast til afreka að samþykkja með þeim notkun atómvopna í styrjöld og hlaupið fyrst til að
gjalda því jákvæði að vekja upp afturgöngu hins morðskæða þýzka fasisma.
Ef 15 árgangar Tímaritsins ásamt Rauðum pennum eru skoðaðir í heild endurspegla
þeir ekki lítið af umróti þessa tímabils, heima og erlendis. Tímaritið hefur fylgzt af áhuga
með framvindu heimsviðburða og helztu þjóðmála og viljað vera íslendingum leiðsögn,
skerpa hjá þeim dómgreind og skilning og flytja þeim sannleika hversu sem hann fellur
yfirdrottnurum í eyru. Það styður málstað alþýðu, málstað friðar og þjóðfrelsis. Hjarta
þjóðarinnar slær þar heitum slætti hvort heldur í fögnuði eða þungum trega. Tímaritið
varaði íslendinga brennandi orðum við Keflavíkursamningnum, við inngöngu í atlantshafs-
bandalagið, við amerískri hersetu. Það varar þá í dag við undirbúningi atómstyrjaldar, við
ábyrgð á stríðsglæpum, og krefst í nafni þjóðarinnar burtfarar hersins.
Tímaritið hefur þó að meginefni verið helgað hókmenntum, en ritstjómin lítur ekki á
hókmenntir aðgreindar frá hinni þjóðfélagslegu þróun, heldur sem hreyfiafl í framþróun-
inni. Þessvegna hefur einatt þeim rithöfundum, skáldum og menntamönnum sem barizt
3