Tímarit Máls og menningar - 01.03.1958, Page 112

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
rithöfund, sem ann söguhetjum sínum svo
hugástum sem Jónas Ámason, og gildir einu
livort hann segir frá börnum að leik, belju
á ferðaiagi, lieimaalning með tilhneigingu
til abstraktlistar, glysgjömum kmmma, eða
gömlum og slitnum sjómanni, sem kominn
er í land. Það er á allra vitorði, að Jónas
Ámason kann betur að halda á bami á öll-
um aldri en flestir aðrir rithöfundar, en hver
fer nærfæmislegri höndum um gamalt fólk
en hann?
Jónas Árnason er skáld bamsins og öld-
ungsins, en hann er einnig skáld hins vinn-
andi sjómanns, og það er grunur minn að
hann eigi eftir að reisa íslenzkri sjómanna-
stétt þann varða, sem henni hæfir, ekki gljá-
mynd eða froðu hátíðasnakksins á sjó-
mannadeginum. Hann þekkir íslenzka sjó-
manninn út í yztu æsar, sálarlíf hans og við-
brögð í mannraunum, og hann kann öll
vinnubrögð á sjó, allt frá árabát og trillu
upp í nýsköpunartogara. Hann hefur fengið
sjávarseltuna í blóðið. Sjórinn og skipið era
heimur hans. Og hann kann meistaratökin á
að lýsa þessum volduga heimi hafs og skips:
„Norðaustanvindurinn ýtir breiðum, þung-
um bylgjum úr íshafinu suður. Skútan ligg-
ur á 300 faðma dýpi 60 sjómílur austur af
Langanesi, og bylgjumar velta henni með
hægum, föstum takti, og það brakar í viðum
hennar. Þetta er snemma morguns, og brak-
ið í viðum skútunnar hljómar eins og hrot-
ur. Hún veltur þyngra undan vindinum, í
stjórnborða, og þá er eins og hún andi að
sér, svo veltur hún á bakborða og andar frá
sér.“ Ekkert smáatriði í þessum sjómanns-
heimi sleppur undan athygli hans. Hann er
alsjáandi eins og ljósop kvikmyndavélar-
innar, og frásögn hans raunar furðu lík
þeirri list, sem kvikmyndavélin hefur skap-
að. Jónas Ámason er ósvikið afkvæmi okk-
ar kvikmyndaaldar. Fræðslukvikmynd um
sjómennsku er ekki nákvæmari og skýrari
en frásögn hans af því, hvernig færeyskur
sjómaður beitir á öngul eða íslenzkur sjó-
maður slægir fisk. Vera má að einhver land-
krabbinn gretti sig við slíku skáldskapar-
efni, en Jónasi fatast ekki í list sinni þótt
hann fjalli um fiskslor og þorskalýsi. Og
honum tekst auðveldlega að sannfæra les-
andann um, að skáldgyðjan íslenzka missir
hvorki reisn né fegurð í samlífi við hinn
kaldranalega heim þessara erfiðismanna
hafsins.
Þótt Jónas Áraason skipti sjálfur bók
sinni í þrjá flokka, Frásagnir, Svipmyndir
og Sögur, þá hefur mér reynzt erfitt að
fylgja þessari aðgreiningu, og vandséð
mörkin milli skáldskapar og veruleika. Bók-
in öll er veraleika-skáldskapur svo sem hann
gerist beztur, veruleikinn íklæddur listrænu
formi, en með þeim hætti, að á hvorugan
málspart er hallað, veruleika eða skáldskap.
Þátturinn Mr. Sommers er talinn til frá-
sagna, segir frá raunverulegum atburði, en
er í sínum tryllta gáska miklu ótrúlegri en
Skrín, sem kölluð er saga, og raunar stór-
brotið listaverk, í senn harmsaga og hetju-
óður, sem endar vel. Jónas Ámason er veru-
leikans maður, kannar hann og mælir með
nákvæmni vísindamannsins, forðast alla
falska tóna, sem ekki em af þeim heimi, er
hann rannsakar, en hann sér þennan heim
með augum skálds og túlkar hann með
tækjum listamannsins. Þess vegna era bæk-
ur Jónasar með dálítið tvíræðum og undir-
furðulegum blæ: maður er aldrei viss um,
hvenær hann er að skrásetja veraleikann og
hvenær hann umyrkir hann, og stundum má
lesandinn hlaupa af sér holdin í þessum
feluleik. Við þetta bætist, að glettni höfund-
arins torveldar leitina. Jónas Ámason er
setztur á bekk með mestu húmoristum ís-
lenzkra bókmennta. Gamansemin er eins og
lognalda í öllu sem hann skrifar, og mér
virðist sem hann þurfi stundum að beita
hörðu við sig til þess að hemja hana í sér,
svo að hinir alvöragefnu íslendingar mis-
102