Tímarit Máls og menningar - 01.08.1961, Blaðsíða 8

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
hauk í horni“ þar sem Bretar væru,
ef hún „héldi úppi lögum og reglu og
hefði hemil á skrílnum“. Bandaríkin
létu svipuð skilaboð berast til væntan-
legra „vina“ innan Kuomintangs.
Annað skrefið var að beita ógnun-
um. Notað var sem átylla að bylting-
arherinn hafði fellt og sært nokkra er-
lenda borgara þegar hann tók Nan-
king; hinn 24. marz 1927 létu brezk
og bandarísk herskip sprengikúlum
rigna yfir Nanking-borg, og þessum
aðgerðum fylgdu bandarísk-brezk-
fransk-ítalskir úrslitakostir. Hvort-
tveggja var liður í þeirri viðleitni að
knýja Sjang Kæ-sjek og hægri arm
Kuomintangs til að hraða ákvörðun
sinni — um að fylkja sér með eða
móti heimsvaldasinnum. Austen
Chamberlain, sem þá var forsætisráð-
herra Breta, stærði sig raunar af því
í neðri deild brezka þingsins, að til-
gangurinn hafi verið að „styrkja að-
stöðu íhaldsmanna gegn hinum rót-
tæku öflum“.
Um svipað leyti var sjálf Sjanghæ-
borg hrifin úr greipum hershöfð-
ingjaklíkunnar sem þar hafði farið
með völd, — ekki af hermönnum
Sjang Kæ-sjeks, heldur fyrir hetju-
lega baráttu verkamanna í borginni
sjálfri undir forystu Sjá En-læs, nú-
verandi forsætisráðherra Kína. Átök-
in hófust 21. marz með allsherjar-
verkfalli sem 800 þúsund verkamenn
tóku þátt í. Eftir tveggja daga bar-
daga varð hershöfðingjaklíkan að
hrökklast frá völdum.
Auðmannastéttir borgarinnar sendu
Sjang Kæ-sjek leynileg skilaboð,
báðu hann að koma sem fyrst og
berja niður fjöldahreyfinguna, og
hétu honum stórfelldum fjárhags-
stuðningi og vinsamlegu hlutleysi
brezk-bandarísku herdeildanna ef
hann yrði við tilmælunum. Með sam-
þykki Stirlings Fessendens, forseta
brezk-bandarísku „Alþjóðastofnunar-
innar“, og yfirvalda franska borgara-
hverfisins, voru óaldarflokki ópíum-
smyglarans Tu Jueh-sen fengnir í
hendur 5 þúsund erlendir rifflar og
annar herbúnaður. Endaþótt sérrétt-
indasamningar auðvaldsríkjanna við
Kína legðu bann við því að vopnaðir
Kínverjar færu um borgarhluta út-
lendinganna, var þessum óaldarlýð
ekki einungis hleypt þar um heldur og
lánuð nauðsynleg farartæki. (John B.
Powell: My twenty-five years in
China, New York 1943). Þannig varð
komizt aftan að verkamönnum.
12. apríl 1927 hóf Sjang Kæ-sjek
hinn svívirðilega feril sinn sem hand-
bendi og leppur samvizkulausra böðla
þjóðar sinnar. Svik hans eru þeim
mun viðbjóðslegri sem eðli og til-
gangur nýlenduveldanna hafði orðið
augljósari af atburðum síðustu mán-
aða. Þennan dag, fyrir tæpum þrjátiu
og fjórum árum, sendi hann liðssveit-
ir sínar gegn verkamönnum og myrti
þúsundir þeirra. Samkvæmt leyni-
166