Tímarit Máls og menningar - 01.08.1961, Side 63

SVERRIR KRISTJÁNSSON
Tvö rit um sjálfstæðisbaráttu íslendinga
á 19. öld
LúSvík Kristjánsson:
Vestlendingar
Heimskringla, Reykjavík 1953—’60.
Asíðastliðnu ári kom út þriðja
bindi, eða eins og það heitir,
seinni hluta síðara bindis, Vestlend-
inga eftir Lúðvík Kristjánsson, og er
þá lokið þessu mikla riti, sem hóf
göngu sína fyrir sjö árum, en að baki
því liggur 18 ára rannsókn, að því er
sjá má af orðum höfundar. Allt er rit-
ið liÖlega eitt þúsund blaÖsíður að
stærð, það er ærin vinna að lesa þetta
allt í striklotu, en enginn, sem á annað
borð hefur áhuga á íslenzkri sögu,
mun sjá eftir þeim tíma sem í það fer.
Hitt skiptir þó meira máli, að enginn,
sem vill kynna sér sögu 19. aldar á ís-
landi, getur gengið fram hjá því. Vest-
lendingar Lúðvíks Kristjánssonar eru
svo grundvallandi söguleg rannsókn á
þessu tímabili, að í raun og veru er
fátt til samjafnaðar í íslenzkri sagn-
fræði seinustu áratugi. í annan stað
er ritiÖ svo merkilega frumlegt að
byggingu, að þar skortir einnig sam-
jöfnuð. Og enn má geta þess, að Lúð-
vík Kristjánsson hefur lagt fram efni,
sem öðrum hefur sézt yfir og er harla
nýstárlegt.
Þótt svo mætti ætla af nafni ritsins
eru Vestlendingar ekki saga Vestfirð-
ingafjórðungs í venjulegum skilningi,
ekki héraðssaga, eins og gengur og
gerist og nokkuð hefur kveðið að í
íslenzkri sagnaritun. í fyrsta bindi
ritsins eru persónur sögunnar settar
á svið og kannaöir nokkrir þættir í
menningarsögu fjórðungsins á fyrra
hluta 19. aldar. Þar kennir margra
grasa: sögupersónurnar ganga fram,
ekki aðeins embættismenn og höfð-
ingjar, heldur einnig bændur og al-
þýðumenn, sem allt í einu lyfta höfði
upp úr móðu sögunnar og taka til
orða á málþingi hennar. Þarna er
margt frægra manna að ætterni og
sögu, en einnig ekki ófáir úr hinni
hljóölátu alþýðustétt, sem Lúðvík
Kristjánsson hefur fyrstur manna gef-
ið málfrelsi í íslandssögu: Ari Finns-
221